Rómanza: fílabeinsturninn > Punktar um passíu

Sjötti heimur?

Eftir drottinvalds dýrðaróðinn

Þrátt fyrir að punktum og kommum hafi nú fjölgað ansi og stórum mjög í passíunni verður vart séð að æði óræðar vangaveltur munkuglu gætu miklu um velt, hvað þá heldur að um véluðu, né yfirleitt að nokkur áhrif hefðu, fremur en að séð verði að torskilin dómnefna einhverra vaskra sveina eða dansandi meyja ætti að geta haft ýkja mikil áhrif á söguframvinduna, sveinarnir einlægt snarpsinnandi dandalandistandi dansidúkkunum, eftir viðlagi sálms að dæma.

Eða hvað?

Saga svo æði langt leidd hlýtur brátt að fara að taka einhvern enda, og þá taka miklu og meiri glæðandi áhrifum en hingað til ef henni á að vinda svo fram að endahnút megi binda. Að minnsta kosti ef hugmyndin er að leiða alla punkta passíunnar til lykta, svo mjög punktarnir þó eru á reiki, að öllum kommunum út um allt á kreiki sé nú ekki líka haldið á lofti í því harla svo losaralega samhengi.

Aftur á móti, og mætti óneitanlega all nokkuð um deila, þá er spurning hvort verjandi væri að setja einfaldlega punkt hér eða þar og svo einfaldlega basta, sem sagt öll lokaframvinda þá einfaldlega látin eftir flakkandi um í fullkomlegri óvissu, um eilífð alla, ef svo til vildi, og jafnvel í fullkomlegu kaosi — en væri það þá ekki líka allt önnur saga?

Allt að einu, Te Deum þeirra skáldbræðra fékk óðar en varði undir sig vængi, og reyndar og ómótmælanlega því líkast sem sjálf munkuglan hefði tekið verkið upp á sína arma sem hvern annan gildan lofgjörðarsöng.

Enginn dómur skal lagður á gildleika verksins út frá því sjónarmiði, en ljóst má vera að deildar meiningar spunnust fljótt um það hvers eðlis verkið væri, allavega eftir því að dæma hve fleygt það varð undir hinum ýmsum nöfnum — ekki einasta að kallað væri Drottinsdómur til að byrja með, heldur og einnig Píningsdómur, Salómonsdómur og jafnvel Ráðherradómur; svo og Adams Evugrímur eða bara Evugrímur — sbr. máltækið, að renni á Adam Evugrímur tvær, er haft var um karlmenn þá er mjög útundan urðu á Jörvagleði — ellegar einfaldlega Evugríma, þá sem sagt í hreinni eintölu, sem hinir ritningarfróðari kusu fremur að hafa það, þá sem sagt með allt sitt á hreinu; þá nöfnum eins og Hallardrápa eða Þjóðhallardrápa, Vikivaki bogmannsins, Bogmannsvísur eða Bogmannskvæði; einnig Bogmannsbylgjur og jafnvel Bogmannsdylgjur, svo og Sáðkorns manvísur, Drottinskviða, Danskvæði dómaranna.

Nöfn þessi öll, er brátt mátti heyra upp kölluð á börum og í öðru skemmtanalífi borgarinnar, er slegið var upp í dans og söng mörg sumarkvöldin löng, urðu þó flest skammlíf og náðu aldrei að festast að ráði við verkið.

Að uglunni slepptri var raunar og satt best að segja giska nærtækast að gruna sjálfa smiði og höfunda drápunnar um þá skjótu útbreiðslu út um borg og bý er hún fékk, og undir þessum margvíslegu nöfnum, og átti sumpart sínar eðlilegu skýringar.

Og var það allt grunur á rökum reistur.

Niðrum sig missir?

Eftir Jónsmessuna skildu æ oftar leiðir með höfundi sálms og höfundi krossfestingar. Víst var allt í góðu á milli þeirra, að minnsta kosti á yfirborðinu, og bæði hafa líklega staðfastlega því trúað að sárin, er óneitanlega voru farin að ágerast í sambúð þeirra, myndu um heilt gróa með tíð og tíma. Oft hittu þau Andrík og Andríku og ævinlega fór vel á með þeim öllum saman, svo að hvergi bar skugga á. Um helgar hittust þau gjarnan í mat heima hjá hvort öðru, þó öllu sjaldnar heima hjá hinum andríku af því þau bjuggu fremur þröngt þó að vissulega væri af nógu andrými að taka, öll borð ævinlega yfirfljótandi af allra handa grímugerðardóti, söng- og nótnaheftum og alls konar nótnapári. Annan dyntin, og þeir karlmenn reyndar all oftar, áttu þau til að bregða sér af bæ á eftir, en þá yfirleitt þær saman og þeir sér.

Rótin að þeirri alltént ofurlítið sáru aðskilnaðarstefnu var á annan bóginn hið dulda ósamlyndi er kraumaði undir niðri með aðalsöguhetjum vorum og á hinn bóginn sú ákvörðun eiganda vildarvinabars að lýsa höfund krossfestingarinnar útlæga af sínum vel gætta og harla mjög svo menningarlega vel skilgreinda séreignarbletti. Gerðist það einfaldlega með þeim hætti að þau höfðu litið við á staðnum með hinum andríku vinum sínum eitt laugardagskvöld, reyndar fyrsta sinni eftir hvítasunnuhvellinn, og er aðeins var komið fram yfir miðnætti, reyndar á aðfararnótt fyrsta sunnudags eftir trinitatis, og hún svo þæg og góð að gestir undruðust — að barstjórinn víkur sér þar að henni, sem hún stendur ein við barinn að versla munk af elskulegri barþernunni handa þeim öllum á borðinu, og biður hann hana um að eiga við sig orð. Og skipti engum togum að hann er samstundis kominn í augnsamband við dyravörðinn, sem í sömu andrá er kominn upp að henni á hina hlið, og hún út með það sama. Var úrskurður þessi svo skjótt upp kveðinn að engum vörnum varð við komið né að nokkur yrði yfirleitt var við uppkvaðningu dóms, hvað þá hvernig dómnum var framfylgt.

Hér var úr vöndu að ráða. Sálmaskáldið mátti ekki til þess hugsa að fara í sjálfviljuga útlegð af þessum bar, svo kær sem staðurinn var honum. Fyrir nú utan það að hann hafði strax slegið því föstu að sambýlingur sinn hlyti að hafa brotið öllu alvarlegri siðareglur en hingað til, vitandi þó vel að ekki kallaði hún allt ömmu sína í þeim efnum. Hallaðist hann helst að því að hún hlyti að hafa gyrt niðrum sig eða jafnvel berað sig alla, að því er hann hafði tjáð henni, og það skriflega í stjórnarráðspósti, svo að hún þyrfti nú ekki að velkjast í vafa um þungann að baki þessum hans áfellisdómi. Sagði hann í lok dómsorðsins að í raun skipti þó engu máli hversu réttmæt sakfellingin væri — ella hlyti einungis að hafa verið tímaspursmál hvenær hún ynni sér berstrípun eða annað ósiðlæti þaðan af verra sér til dómsáfellis ef eigandi staðarins hlyti ekki allavega svo grandvarlega að hafa lesið hugsanir hennar og strax kippt í taumana, að hún ekki allt niðrum sig missti.

Af hugkvæmni sinni og djúpum skilningi á högum þeirra beggja höfðu Andrík og Andríkur upp á sitt eindæmi farið að skipta svo með sér verkum, við ekki svo slæmar undirtektir vina sinna, að þeir skáldbræður fóru einatt í slagtogi saman út á vildarvinabar en þær stallsystur létu sér yfirleitt nægja hinn skemmri veg og skruppu þá oftast rétt fyrir hornið á næsta bar, sem víst hefði einnig mátt kalla efsta bar, verandi einn efsti barinn á gamla bæjarins kráa slóð.

Á leið þeirra félaga niður á sinn Efsta bar, fór ekki hjá því að glaumur og gleði, og þó allajafna glaumur af fremur einhæfum gleðitónum, bærist þeim til eyrna af hinum mörgu knæpum og krám er Boulevard du Montparnasse státaði svo yfrið af. Sálmaskáldið var að vísu ekki alveg með á þeim nótum að fara að kalla veg þennan þessu nafni, engu líkara en þeir væru á næturgöltri í sjálfri háborg háborganna. En Andríkur var líka með eindæmum hugmyndaríkur og eftir alla inspírasjónina á Jónsmessunnni kom félaga hans raunar fátt lengur á óvart, og því þá þótt vinurinn tæki upp á því að fara að kalla mjóstræti þetta búlluvarð?

Og svo andríkur, að ekki sé talað um glaðsinna, var félagi hans að hvergi mátti hann heyra tónaflóð óma um dyr á leið þeirra niður eftir að hann ekki umsvifalaust gripi undir arm félaga síns og legði smá lykkju á leið þeirra inn á staðinn.

Þannig birtust þeir iðulega í kráardyrum á þessari Montparnasse slóð, að þeir ekki tækju að stíga sporin, arm í arm, sveigjandi líkamana í takt við raustir sínar miklu, og áður en varði tók iðulega allur þingheimur undir, svo fjarska vel kviðan féll oft í kramið hjá gestum.

Andríkur kynnti gjarnan fyrst heiti lags og ljóðs og þá undir einhverju af hinum svo margvíslegu nöfnum er hann spann upp af andagift sinni hverju sinni. Og er fram liðu stundir og þeir höfðu gengið þessa gleðislóð æ oftar, og svo oft að kráa og búllugestir voru farnir að kunna lag og ljóð utanbókar upp á hvurn sinn fingur, þá nægði einatt sönglagasmiðnum að hafa einungis uppi sinn smá formála — kynnti fyrst lagið undir einhverju heitinu og egndi síðan til söngátakanna: Andríkur okkar allar, elsku meyjar, Andríkar allir, ástríku peyjar! Allir saman nú — einn, tveir, þrír...

Og létu sig þá oftlega hverfa með það sama, því að ekki máttu þeir verða allt of seinir niður á vildarvinabar. Og oft á tíðum með yljandi tár úr staupum fyrir brjóstum sér, laun erfiðis síns, sem barþjónarnir voru svo ósparir á að skenkja þeim, svo ógnar glaðir er þeir voru yfir viðskiptavildinni sem sönggleðin kveikti.

Þeir voru þó til sem fremur óglaðir máttu heita yfir tjáningarfrelsinu sem búllugestir annars alveg ófeimnir voru nú farnir að temja sér í söng og söngræðum, og jafnvel í riti, og meira að segja í nótnaskrift — því að óneitanlega kveikti frelsið djúpa þrá í brjóstum hinna tjáningarglöðustu, slík hvatning þetta var þeim til að frumsemja sínar eigin vísur, vikivaka, danskvæði og allra handa kviður, og úr ólgandi deiglunni spratt nú óðum margt glatt söngvaskáldið, margur glaður trúbadorinn.

En óneitanlega óglaðastir allra óglaðastra, að ekki sé sterkar að orði kveðið, voru plötusnúðar og ýmsir slíkir dyggir umboðsmenn og áhangendur passíubransans rafurmögnuðu heilamergsþvottastöðva, sem máttu nú æ fleiri og æ tíðar taka að ganga upp og niður slóðina, frá einni kránni til annarrar, í starfsleit, en fóru jafnan bónleiðir til búðar, og máttu jafnvel er fram liðu stundir hætta allri þess háttar þrautagöngu og lýsa sig heldur atvinnulausa, það er að segja ef þeir töldu sig yfir það hafna að fara að moka skurði í staðinn fyrir heilamergs- og eyrnarmergsmoksturinn.

Á hinn bóginn stóð jafnan pípustrókurinn aftan úr hinum eiginlegu frelsis- og lífsviðurværissviptendum þeirra er þeir þustu niður þessa sömu slóð með viðkomu á krá eftir krá og búllu eftir búllu og þannig koll af kolli allt niður á Efsta bar, og máttu þá vegfarendur og öll búllufól, að ekki sé um að tala fötluð hjólastólafól, aldeilis vara sig á því að standa ekki í vegi fyrir þeim á Boulevard du Montparnasse, og eins gæta vel að hljóðfærum sínum, að þau ekki rækjust í þá kumpána og kannski misstu tóninn, en nú færðist það æ í vöxt að fólk sem ætti slík allra handa tól græfi gersemar sínar upp úr geymslum heima og tæki með sér á barinn — gítarana sína, fiðlur, selló og allra handa strengjahljóðfæri, ellegar slagverks og blásturshljóðfæri, og þeir sumir sem allra dýpstu tónana þráðu tóku jafnvel kontrabassann sinn með sér, og það þó að bassi kynna að fylla út í hálft andrúmið og öllu meira en hálfa stétt.

Þannig, líkast sem töframenn galdrandi úr pípuhöttum dúfur fram, þá var sem Adams og Evugrímutónar þyrluðust í einum strók aftur úr pípunum þeirra, alla slóð þeirra, niður allan búlluvarðinn; og er fram liðu stundir, einnig hinar fjölbreytilegustu passíur og söngvaskáldanna rómönsur, trúbadoranna ólgandi spilverk og aríur um ástir og ævintýr.

Með hverri helginni sem leið þurftu þeir æ minna fyrir söngátökunum að hafa. Virtist sem allir á slóðinni vissu hvað klukkan sló þá er þeim þætti mál til komið að fara að líta á barina og þeir kvöddu sínar ástkæru fyrir utan þeirra næsta bar. Voru þeir oft vart komnir með kúrsinn réttan að leturgrímur þeirra og grímur miklu tóna væru ekki þá þegar farnar að láta að sér kveða undir dunandi hljóðfæraslætti, og þá jafnvel undir hörpu- og kontrabassaleik einnig, upp úr og niður úr allan búlluvarðinn, en snúðarnir þá væntanlega byrjaðir að pakka saman og búa sig undir orrustur sínar vanmáttku á sinni torfæru heljarslóð.

Þá vildi líka svo til og var brátt svo komið að stofnaður hafði verið kór á Efsta bar, Vildarvinanna kórinn, sem svo var nefndur, og söng undir stjórn tónskáldsins og söngkennarans, undir leiðandi bassa höfundar sálmsins, ráðuneytisfulltrúans.

Andríkisins endurheimt

Fulltrúinn var ekki alveg viss um hvað komið hefði yfir sig, er félagi hans, í framhaldi af raddæfingunum þeirra uppi í sumarbústað, tók að kyrja bogmannsvísurnar tvær er hann óneitanlega hlaut að kannast við, þó að aldrei hefði lagstúfur þessi fyrr í eyrum ómað. Hvernig í ósköpunum...?

Hvaðan eru þessar vísur komnar? hafði tónskáldið spurt hann. Hreint ótrúlega kynlegar! Hljóma engu líkara en þær væru ortar í orðastað ráðherrans þíns eða einhvers af þessum fiskveiðikóngum sem ætluðu af göflunum að ganga um hvítasunnuna, sællar minningar, hahahaha!

Hm, hafði textahöfundurinn einungis svarað til að byrja með. Kem því nú ekki alveg fyrir mig —. En hvar heyrðir þú þær?

Nú í nótt, þegar þið voruð að kveða þær. Eða að minnsta kosti konan þín. Ertu svona skelþunnur, eða varstu kannski farinn að sofa þá?

Andartak höfðu runnið á hann tvær grímur. Hvað var félagi hans að tala um? Alouettu? Alouette, gentille Alouette? Vissulega nokkuð kynlegar vísur og höfðu svo sannarlega fengið góðar undirtektir í öllu hverfinu! Hvað höfðu þau annars sungið fleira? Og hann fór að ráma í það er þau höfðu setið áfram úti á pallinum að bíða eftir dögginni, eftir að þau Andrík og Andríkur voru farin inn. Æ, það var rétt, komið fram undir morgun og hún komin í þetta sveitaballsstuð sitt og hann að biðja hana um að lækka aðeins róminn. Hvort hún ætlaði að vekja allt hverfið? Bara að hann hefði farið aðeins fínlegar í hlutina, jafnvel boðið henni í göngutúr inn í skóg eða eitthvað. Þau kannski komist í einhverja dögg þar! Og getað haft smá lögg með sér, rétt til að friða hana. Og hann fór að ráma betur í. Víst var það rétt sem hún hafði haft á orði, að Jónsmessunótt væri nú ekki nema einu sinni á ári. Þvílíkur heilagleiki þetta væri í honum! — Æ, að hann kynni að bregðast við með smá lempni þegar þau voru komin á þetta stigið. Eins og hún gat nú orðið, og sérstaklega upp á síðkastið, þegar hún var við skál.

Hann hafði staðið á fætur og hvæst eitthvað, gat ómögulega munað hvað, eitthvað út af því hve hún var hávær. Hann gat stundum orðið svo styggur að hann blátt áfram skildi það varla sjálfur. Og sem hann fór inn í bústaðinn, með þeim orðum að það freistaði hans ekki lengur að bíða eftir þessari dögg, hún félli heldur varla úr þessu, þá þurfti hún endilega að fara að kyrja þessar vísur tvær. Yfir allt sumarbústaðahverfið!

Æ, hann hafði víst tekið full djúpt í árinni með þessum hvítasunnusamsetningi sínum. Gat þannig lagað sjálfum sér um kennt. Hún var líka orðin svo ansi breytt síðan þá. Þetta var örugglega bakinu á henni að kenna. Eða töflunum hennar? Lá ekki hundurinn þar grafinn! Höfuðþreyta — þvílíkur fyrirsláttur! Nei, þetta var örugglega allt þessu dópi að kenna. Saman við allar verkjatöflurnar. Og áfengið í þokkabót. Ekkert eðlilegt heldur hve hún átti stundum til að kýla hann kaldan með tilsvörum sínum. Líkt og það kæmi honum alls ekkert við hvað hún hugsaði. Gat aldrei komið sér beint að efninu heldur svaraði ævinlega út í hött, líkast því að hún væri í vímu. Svör við einföldustu spurningum heilu fyrirlestrarnir um eitthvað sem alls ekkert kom málinu við, ýmist heilu sagnfræðilegu eða stjórnmálafræðilegu langlokurnar eða tölur þvílíkt heimspekilega innblásnar, jafnvel guðræknislegar tölur, líkast því að prófessor væri að prédika eða prestur að messa yfir söfnuði sínum, og átti þá gjarnan svo að heita að væru svör á líkingarformi, sem hún stundum svo kallaði — eða þá á hinn bóginn að hún einungis lét út úr sér eitt, tvö eða þrjú kaldranaleg orð, og þóttist þá aldeilis hitta naglann á höfuðið, punktur og basta. Opnaðu þig, blóm! Með græna fingur! D'or? Hann heilaskurðlæknir! Ellegar einasta svarað með nístandi, þegjandi þögninni.

Ekki nemað þó! Eða var hún að fela sig á bak við grímu að leika listamann?

Þetta var hreint og klárt andlegt ofbeldi. Hver einasti hjúskaparráðgjafi, hvort sem væri prestur, sálfræðingur eða félagsfræðingur, myndi kveða upp þann dóm. Jafnvel spurning hvort hann væri ekki beittur andlegri kúgun að lögum? Að hún gerði sig seka um hreint og klárt mannréttindabrot? Eða hreinlega brot á hegningarlöggjöfinni, að hún svipti hann andlegu frelsi sínu? Hún þá óalandi og óferjandi...

Sofa? Ég? rankaði hann allt í einu við sér. Nei, nei, ég man það núna, við vorum víst eitthvað að syngja.

Ert nú dálítið timbraður! sagði tónskáldið og glotti, sem og hann lauk við að hella í staup handa þeim. Og bætti bjór í glösin.

Nei, nei. En við vonandi ekki haldið fyrir ykkur vöku —.

Tónskáldið kinkaði kolli, jú reyndar, en sagðist heldur ekki fyrir nokkurn mun hafa viljað sofa af sér þessar með eindæmum kostulegu vísur sem hefðu blásið honum svo miklu andríki í brjóst um nóttina. En engar áhyggjur, Andrík hefði ekki einu sinni rumskað. Hann brosti og þeir skáluðu og tónskáldið tók enn að raula vísurnar við lagstúfinn sinn en sálmaskáldið velti vöngum.

Hvaðan? Eftir hvern? Hm. Hann tók út úr staupinu í einum rykk, horfði hugsi upp í loftið og lofaði áhrifunum að hríslast um sig. Tróð sér í pípu.

Ja, hver veit nema að þær séu eftir sjálfan ráðherrann minn? Hm. Honum er nú ekki alls varnað í þingveislunum, skal ég segja þér — á til að bauna þannig á þá kviðlingunum, kollega sína, að maður finnur oft sárt til með þeim. Og alveg sérstaklega til með þingkonunum, þú veist, hann er frægur fyrir að hakka þær í sig með alls kyns tvíræðni séu þær honum ekki að skapi. Víst væri það eftir honum að hafa einhvern tímann látið þetta flakka, þegar mín ástkæra lista- og grímugerðarkona leyfði sér að koma aðeins við kauninn á honum! Jú, svei mér þá, ef þessar vísur sverja sig ekki einmitt í ætt við kveðskapinn hans —.

Hugmynd! hafði tónskáldið þá allt í einu hrópað upp yfir sig og klappað saman lófunum. Veit hvað við gerum! Spinnum áfram í kringum þetta, maður! Til í það? Ertu ekki í stuði? Þú bætir við nokkrum erindum en ég fínpússa stúfinn minn og við gerum þetta að alminnilegri kviðu, hahaha!

Honum hafði fundist líkt og að straumur færi um sig allan. Svo geislaði útstreyminu af félaga hans. Og honum tók að líða ekki ólíkt og í kjölfar hvítasunnunnar er andinn hafði komið yfir hann svo heiftarlega, nema að nú voru áhrifin á sinn hátt mun mildari og þó öllu líkari alvöru andagift, nokkuð sem hann hafði saknað svo sárlega og lengi.

Og því þá ekki að hafa viðlag? hafði Andríkur síðan stungið upp á við hann að lokum, er þeir höfðu sökkt sér niður í verkið, á kafi í tóbaksreyk, með bjórinn og brennivínslöggina innan seilingar. Og náðu að stilla svo vel saman strengina sína, að staðist hafði á endum, að kviðan var nær fullsköpuð og fullæfð er nokkuð var liðið á dag og þeir sáu loks til kvenna sinna álengdar í fjarska.

Ekki óraði hann fyrir því þá, er þeir lokið höfðu frumuppfærslu kviðunnar, við all nokkurt klapp og sæmilegar undirtektir kvenna sinna, þó að vísu og óneitanlega orkaði nokkuð tvímælis hvort klappið væri gleði eða miklum trega blandið — að er fram liðu stundir tæki kviðan að óma um allan bæ og meira að segja landshorna á milli á útvarpsbylgna vængjum þöndum, líkast því sem nýr þjóðsöngur hefði verið upp tekinn eða loks fleyg þjóðhallardrápa samin, eða hvað annars átti að kalla kviðuna, hvað þá að með hausti komanda, með krossmessunni, yrði hróður hennar slíkur að jafnvel allar guðsgjafarþulur og tregasamlegustu sálumessur féllu í algjöran skugga af —.

Paradísarmissir?

Nú sem á hallanda sumri grímur þeirra félaga guðuðu æ víðar á glugga og gægðust inn um dyr, hlutu þær og brátt að gera á sjálfum Efsta bar einnig. Höfðu höfundarnir þó margkrossað sig í bak og fyrir að láta alls ekki til leiðast að fara að syngja þar. Þrátt fyrir að þeir héldu strengilega þetta heit sitt fór þó ekki hjá því að bráðsmitandi plágan — eins og biskupinn átti síðar eftir að komast að orði við messugjörð — gerði vart við sig á þessum bar, sem og á öllum öðrum, þar sem meira að segja biskupabörn og ráðherrabörn voru iðulega á meðal mætustu vildarvina og fastagesta. Og vita þeir ekki fyrr til en að það á að fara að henda þeim út eitt kvöldið — þeim, sem blásaklausastir voru þó af öllum söng inni á staðnum.

Altalað er að þið séuð höfundarnir að öllum þessum ófögnuði, heyra þeir allt í einu til barstjórans að hann er að kveða upp sitt dómsorð yfir þeim, sem og hann vafningalaust kallar á dyraverðina sér til halds og trausts með augntillitinu einu saman. Og hrindir dómnum umsvifalaust í framkvæmd.

En sem þeir höfundarnir sjá þannig sæng sína útbreidda og finna til þungra hramma varðanna læsast um arma sér og vita ei annað en að þeir eftir andartak muni staddir verða úti á götu, þá og í einni og sömu andrá er sem stormhviða fari um salinn og er barstjórinn sjálfur jafnhendis ásamt vörðum sínum óðara kominn út á götu. Er og engu líkara en að brostið hafi á með ósvikinni Jörvagleði ellegar að drottins dómur sé upp kveðinn, slíkur er máttur hljómkviðunnar er á eftir þeim fylgir. Himingnæfustu óperur hefðu truflast af þeim Evugrímusöng.

Þrátt fyrir að barstjórinn kallaði umsvifalaust á lögregluna, er honum nú var meinuð innganga á bar sinn, kom það fyrir lítið. Lögregluþjónarnir báðu gesti um að lækka aðeins róminn og tóku að kynna sér málið, og ræddu þá meðal annars við syni húseigandans, sem þarna voru á meðal hinna söngvustu vildarvina, og höfðu reyndar gengið einna harðast fram í atganginum gegn bareigandanum; höfðu þeir þá þegar í stað gert sér lítið fyrir og voru að skipta um læsingu á staðnum.

Var niðurstaða löggæsluvaldsins skjót og skýr: Þetta væri einkamál, tjáði fyrirliðinn bareigandanum hátíðlega. Allt svona húsnæðislegt löghæfi væri alls utan þeirra verkahrings. Nokkuð sem við megum alls ekki blanda okkur í, hvað þá gera skýrslu um nokkuð svoleiðis. Ráðleggjum þér að sofa vel á þessu í nótt, góði, ert líka velkominn í steininn til okkar ef þú átt hvergi hæli að halla höfði þínu í nótt og hlýja þér, verður hrímkalt maður svona á skyrtunni einni saman fata, sefur heldur úr þér hjá okkur og leitar svo á morgun til lögfræ...

Hann komst ekki lengra fyrir hinum sakbenta manni sem óður og uppvægur og eðlilega taldi ærið freklega á sér brotið og krafðist þess af löggunni að sjá svo til að mannréttindi sín yrðu virt. — Eða hafið þið annars ekkert annað að gera, hrímþursarnir ykkar, en að velja blásaklausu fólki stein fyrir næturstað! æpti hann að þeim.

Allt sem þú segir kann að verða notað gegn þér, einungis minntu þeir hann á og sperrtu bringur valdsmannslegir. Því til fullnustu tjáði fyrirliðinn honum að hann væri heppinn að þetta væri einkamál — því að annars myndi hann ekki komast hjá því að gera skýrslu um málið og þá ekki eiga annarra kosta völ en að orða það svo alveg óþvegið að viðfang sitt hefði verið ölvað og æst og nær óviðræðuhæft.

Blikandi bláminn af ljósum lögreglubílsins hafði skjótt dregið að sér prókúruhafa dómsvaldsins ofan af búlluvarði og nærliggjandi krám, sem nærri má geta, og eins og kallaðir kinkuðu allir ákaft kolli við úrskurði fyrirliðans. Eða hvað var þessi maður annars að derra sig — eins og hann ætti hálfa götuna!

Og svo að öllum mætti ljóst vera eðli málsins ítrekuðu synir húseigandans sakargiftirnar er þeir hefðu á hendur manninum og báru pabba sinn fyrir þeim: Hann væri sérlega söngelskur maður og kærði sig ekki um að hafa bareigandann lengur í sínum húsum, hann þyldi alls ekki þá óbærilegu þögn er einatt leiddi upp um allt húsið, allt upp í rjáfur, en sjálfur hefðist gamli maðurinn við þar í risinu. Væri hann þess fullviss að þetta stafaði af einhverjum af þessum nýtísku geðlömunarlyfjum sem meðal annars hefðu umhverft elliheimilum landsins í lifandi líkhús fyrir geðlamað fólk og fjörfatlaða, eins og hann væri vanur að orða það hreint út sagt, sá gamli. Og hann hreint og beint dauðsæi eftir því að hafa ekki heldur leigt húsnæðið út undir gömlu dansana. Fyrir nú utan það að þeim vitanlega væri enginn skriflegur samningur í gildi, nokkuð sem fyrirliðinn greip strax á lofti með miklum vangaveltum um hvort allt væri kannski svart?

Um það vildu þeir ekkert fullyrða heldur einungis áréttuðu enn sakarefnin, greinandi hismið þannig frá kjarnanum að eftir stóðu hinir eiginlegu ákæruliðir, er þeir mesta áherslu lögðu á, og í alls umbúðalausu máli:

Pabbi býr við andlega nauð óbærilegrar þagnar, mælti annar sonanna hástemmdri röddu, býsna mjög hnakkakertur. Og finnur ekkert nema súra anganina vímuvaldanna, jafnvel laukstybbublandna, leiða upp um allt hús, botnaði bróðir hans ekki síður æði vel uppgyrtur en bróðir hans uppþrunginn var.

Og þeir klykktu út með þeim orðum að þetta væri síðasta tækifæri lífs föður þeirra — að mega láta draum sinn rætast og leigja húsnæðið heldur út undir gömlu dansana og dunandi söng og nikkuspil, annars myndi hann neyðast til að láta innrita sig í eitthvert líkhúsið og láta umhverfa sér með líknardeyfð, eins og hann væri vanur að orða það.

Lögreglumennirnir sýndu á sér fararsnið, þeir mættu alls ekki tefja lengur yfir svona máli, alls utan þeirra verkahrings, komin væri nótt þá er öll hin opinberu mál krefðust brýnnar úrlausnar. Prókúruhafar dómsvaldsins höfðu myndað sæg mikinn á götunni allt um kring og létu nú ekki segja sér það tvisvar að staðfesta úrskurð framkvæmdavaldsins með smá afbrigði af viðlaginu við danskvæði dómaranna:

Dansi dúkkur, dansi menn –

dæmt með réttu hafað enn,

þeir dándimenn!

Eins og kaldir hvítvoðungar, nýskriðnir úr hélugráum kviði! gall þá allt í einu við úr tærum barítónbarka, úr dyrum staðarins, svo að þögn sló á allan hæstarétt. Fyrirliði lögganna snarsnerist á hæli sem og barstjórinn er hljóður og niðurlútur, og vissulega á skyrtunni einni fata og á inniskóm, hafði lagt af stað í fylgd dyravarða sinna kippkorn upp götuna, með þeim orðum að nú skyldi haldið beint niður á stöð, enda væri öll þessi málsmeðferð borðleggjandi kæruefni. Skein einlæg undrun úr annars dimmum svip hans yfir þessu óvænta innígripi í málið.

Sáðkorns manvísur ómuðu úr fjarlægri nánd ofan af búlluvarðinum, út um glugga og knæpudyr, en hér neðar hafði slíkri þögn slegið á manngrúann að heyra hefði mátt saumnál detta. Andaktugur fylgdist söfnuðurinn með er fulltrúar framkvæmdavaldsins snúa til baka, eigi árennilegir. Svo tók kliður enn að fara um múginn, líkt og kviðdómurinn væri að komast að einni og samhljóða niðurstöðu: Þessi hrokagikkur í skugga dyranna, hver sem hann annars væri, hlyti að vera sekur. En sem löggurnar ætluðu að framfylgja dómnum og handtaka manninn gall enn við hans barítónrödd yfir múg og stræti:

Með lögum skal land byggja en ólögum eyða! Hafið þér eigi í lögguskóla þau litlu gulu hænufræðin numið?

Fyrirliðann setti dreyrrauðan og vitnaði um hæl í hin almennu hegningarlög, að væri ærumeiðandi móðgun eða aðdróttun beint að manni sem gegndi opinberu starfi, þá skyldi slíkt brot sæta opinberri ákæru að kröf...

Og hver sá er meiðir æru annars manns með móðgun í orðum eða athöfnum, greip annar kollega hans fram í fyrir honum hróðugur, vitnandi í hin sömu lög — skal sæta sektum eða fangelsi allt að, allt að ... allt að þremur árum, botnaði fyrirliðinn enn hróðugri, teljandi sig hafa árin alveg á hreinu.

Rangt eftir haft hjá þér, Óli! var þá hrópað innan úr gættinni, yfir öxl þess er í dyrum stóð. Það eru hvergi meira en tveggja ára viðurlög í þessum hluta lagabálksins og reyndar ekki nema eins árs fangelsi lagt við í þessum greinum sem þið eruð að reyna að hengja ykkur í. Tilhvers er eiginlega skóli? Eða ruglarðu enn öllu saman, Óli —.

Er þá réttur enn settur? kvað enn við barítónröddin. Es tu Petrus? Super hanc petram ædificare ecclesiam? Eða á hvaða steini byggir annars söfnuður þessi kirkju sína?

Hann stóð enn óhagganlegur í skugga dyranna, lagasmiðurinn og meistari tónfallsins, sem hann nú leit fránum augum yfir múginn, líkastur munkuglu að aga ungana sína.

Óli skóli, Óli petram póli... hljómar þá allt í einu hjáróma rödd ein að baki pólitíinu. Og líkt og sprota hefði verið veifað sveiflaðist tónfallið yfir á allt aðra rönd en áður hafði verið hjá þessum dómstóli götunnar er nú í einum kór og einna líkast taktvissum óperukór tók saman að syngja: Óli skóli, Óli petram póli... Óli skóli, Óli petram póli...

Var kórinn þó skjótt kveðinn niður af barítónröddinni er á sömu stundu hóf sig upp í himingnæfustu hæðir og slíka sensasjón að fyllt hefði getað heilan óperusal, engu líkara en að abbadís ellegar ábóti væri að aga guðsefni sín eldskírn undir:

Á vildarvinanna knæpunni

er verið að krossfesta mann.

Samt fólkið kaupir sér far

með strætisvagninum

til þess að þurfa ekki enn

að horfa á hann.

Á morgun verður sólskin og hiti

og tjörnin svo slétt og blá.

Við höldum þá með börnunum

og gefum heldur ungunum

og mæðrum þeirra öndunum.

Mjög laglegur maður