Rómanza: fílabeinsturninn > Punktar um passíu

Sjöundi og efsti heimur?

Eftir krossmessu á haust

Enn myrkrið biðlar til ljóssins og hefur þó eigi náð fullum undirtökum. Æði mjótt er þó á munum enda komið fram á þann tíma að klukkur taki brátt að glymja jafnt, að heita má, því pari, þá er píslarganga ljóssins mun og senn hefjast fyrir alvöru og myrkrið að lokum umfaðma það.

Svo allt fram streymir — jafnvel endalaust? Og hjörtu allra ljósálfa springa af harmi?

Ár og dagar einlægt svo og ævinlega þó líða — er ekki svo? — að ljósið fær brotist úr myrkursins heljar greipum og að eldskírn miklu fenginni sól skín á ný!

Og hjörtu taka og að slá og slá hraðar, enn á ný, allra ljósu álfa, en þá ekki svartálfa. Og menn og mýs aldrei bjartsýnni, jafnvel brattari. Eins og nýslegnir og þvegnir túskildingar, beint úr hreinsunareldinum.

Svo allt fram streymir — jafnvel endalaust!

Við þá enn komin að spurningunni um punktinn? Hvort ekki væri í raun giska besti og einfaldasti kosturinn að setja hann til dæmis hér og svo basta? Ef hvort eð er þetta er alltaf sama passían og gamla pastað — niður til heljar, þaðan og beint úr eldskírn upp til himna, allt upp í sjöunda himin að því er sumir segja, enn aðrir segja þó að langtum séu þeir himnar og fleiri, sumir þó að ekki séu að jafnaði fleiri en einn, og þá jafnvel að sé bara eitt allsherjar efnafræðilegt tóm — þannig ár eftir ár og öld eftir öld, jafnvel um eilífð alla, samkvæmt öllum tilgátum og kenningum og guð einn veit hvaða bestu fræðum.

Þrep upp, þrep niður, hvert skal halda, síra minn? Þrep upp, þrep niður? Eða tvö þrep niður, tvö þrep upp ... þrjú þrep, fjögur, fimm, hvar skal enda? Sex þrep niður, sex þrep upp? Eða sjö þrep niður, sjö þrep upp? Eða jafnvel...

Hvað eins og við vitum um það, manneskja! Guð einn veit allt um þrep upp og þrep niður. Að minnsta kosti ekki guðfræðideildin, það eitt ég veit. Ekki einu sinni víst að þau séu jafn mörg upp og þrepin niður —.

Kaos? Eða skír regla karma og endurtekningar? Eða kirkjugarður og basta — eitt þrep niður og klukkan glymur? Eða á bálköst og eldraunar pasta — eitt þrep upp og atóm tóm! Galtóm — og hverjum sem klukkan glymur?

Hvaða, hvaða atóm galtóm? Tjara tóm. Kaos eða karma? Leikur að glerjum. Glersteypa. Eldraun hverjum sem klukkan þeim órunum glymur. Eins og órar um glerstiga —

Upp, upp, mín sál!

Dúkkur í stiga

Nú niður ég fer

Kjallarinn er kaldur

en kjölsvínið hraust

og olía í svelgnum

Dælið menn, dælið menn, vaskir menn!

Víni og tári?

Nei annars, hendið upp fiskinum og hlutið með ykkur

meina ég

Á meðan dúkkur dansi

dansi niður

niður glerstiga

meina ég

Hve mörg þrep?

Rithöfundurinn var ekki alveg viss um hvort sig hefði einungis dreymt svo firna undarlega eða hvort sig hefði órað fyrir draumnum í einhvern annan tíma, hann sjálfur jafnvel lesið sig upp eða niður þennan glerstiga einhvern tíma, eða hvað annars átti að kalla svo brothætt gler. Eða hlýtt á einhvern lesa sig glerið upp — eða glerið niður? Gat ekki verið, einhvern tímann, þegar þau hefðu verið dálítið við skál, að einhver hefði farið með þennan brothætta sálm í heyranda hljóði? En allt síðan skolast til í minni hans. Víst kom það fyrir að þau mundu ekki alveg ljóslega hvað þau hefðu verið að spjalla um eða fara með þegar komið var fram á nótt. Og þau síðan spyrjandi hvert annað út í það yfir strammaranum í hádeginu eða miðdags. Jafnvel á stundum með ergelsissvip, ef eitthvert þeirra rámaði ekki nógu vel í hvað það hefði látið út úr sér um nóttina, eða yfirleitt hver hefði átt að hafa sagt hvað. Þá var samt alltaf einhver sem átti smá tár af hláturtaugagasi og boðinn og búinn jós svo úr skálunum, yfir hýrgandi snabbanum, að allir supu hveljur á meðan að ófriðaröldurnar lægði. Misklíðarefnin þannig leidd undireins til lykta. Allir lögðust sem sagt á eitt með að rækta garðinn sinn og reita illgresið jafnóðum áður en það breiddi úr sér.

En af hverju glerstigi? Og hvað kom kjölsvín því máli við? Þó víst kynni það eitthvað að hafa skolast til í draumnum. Eða gekk hann ef til vill enn og aftur þessi afgamli og lúni brandari um vínkjallarann hans Badda? — Varstu að gefa kjölsvíninu, Baddi? þegar hann var að koma upp úr neðsta með meiri vínföng. Ehe-killi-killi-hle-hle. Jú, og mjólkaði það í leiðinni, svaraði hann þá að vanda, brosandi sínu kyrrlátasta. Ehe-ehe. Þvílíkur leikur að glerjum. Eins og börn í hverjum flöskustúturinn lendir á. Eins og til dæmis þegar svo var látið heita að senda ætti einhvern vel haldinn vininn niður til að gefa svíninu, væri þurrð á borði og pyngjur misþungar á vogarskálum. Sem þýddi að vinurinn skyldi splæsa á borðið. Eða þá að einhver bauðst að fyrra bragði til að fara niður, sem þýddi að þar færi aflakló mikil, vel hefði borið í veiði, vinurinn komist í eitthvað feitt og síst borið skarðasta hlut frá borði og skyldu nú allir og vel af njóta — líkt og til dæmis kennslufulltrúinn er fyrir allnokkrum misserum hafði víst hoppað upp á einni nóttu um heil þrjú launaþrep, og jafnframt potast enn einum dálki lengra til hægri í launatöflunni, fyrir að hafa með miklu harðfylgi og mikilli ósérhlífni fengið fulltrúaviðskeytið barið í gegn, sér og samkennurum sínum til mikilla hagsbóta. Ef draumur hans, er hann nú ól með sér, um stöðu yfirdeildarkennslufulltrúa myndi rætast, átti hann víst í vændum að hoppa upp um tvo plús tvo, sama sem upp um alls fjóra launaflokka til viðbótar, og taka jafnvel enn eitt hliðarsporið hægra, ef að líkum léti, en um næstkomandi áramót myndi yfirkennari skólans láta af störfum. Engu að síður yrði við ramman reip að draga og hann mætti aldeilis vera fylginn sér og hvergi gefa eftir fyrir deildarkennslufulltrúum þeim tveimur er hann taldi víst að myndu einnig sækja um. Alls óhræddur þá var hann þó nú þegar búinn að lýsa því yfir, að hann hygðist gefa kjölsvíninu svo ærlega á næsta gamlárskvöld, að þá er klukkan tæki að glymja gamla árinu út í aldanna skaut myndi hann einfaldlega tengja mjaltavél við svínið og þaðan slöngu upp á bar og síðan splæsa snabba á alla, og svo marga sem hver og einn gæti ofan í sig látið, í tilefni af nýja árinu, flokkaupphefðinni miklu og öllum hliðarsporunum.

Baddi hafði reyndar tekið fulltrúann á orðinu og þakkað honum um hæl fyrir hönd allra gott boð með hjartanlegum árnaðaróskum í tilefni af allri upphefðinni er hann vísast ætti í vændum, hversu mörg þrepin upp þau annars yrðu eða sporin til hægri. Einungis skyldi kennslufulltrúinn taka fulla ábyrgð á bankakorti sínu, gerði hann honum þó vel ljóst, og eins að hafa fulla gát á tækjabúnaði öllum, sérstaklega á spenslunum á spenahólkunum, og ekki síður að passa vel upp á að mjaltakrabbaslöngurnar væru vel hreinar, hann kærði sig ekki um að fara að fá vínveitingaeftirlitið upp á móti sér, ofan á allt annað...

Æ, algjör glersteypa. Þetta voru áreiðanlega einhverjar gamlar sjóaralummur. Einhverjir slíkir dáðadrengir einhvern tímann haft viðdvöl á barnum og sáð fræum að frasanum. Eða olían? Jú, stóð það ekki heima, olía í svelgnum, þá trúlega að tankur ætti að heita lekur eða eitthvað þvíumlíkt og olían rynni öll í kjalsogið. Nema þá að það væri gömul, aflóga olíufíring í kjallaranum? Hann hefði ekki einu sinni áhuga á að vita það, hafði aldrei komið þangað niður, frekar en þau flest, vinirnir. Það væri þá helst ljóðskáldið sem ætti heima þar, gæti ort þar um súrkálið sitt í friði og ró — eða gat henni annars hafa verið alvara með þessum annó dóminí útúrsnúningi sínum þarna þegar allt upphófst í byrjun hundadaganna á sjöundadagsmorgninum eftir triní? Eða henni þarna hinni ævinlega á ranghverfunni? Sú væri nú aldeilis enn betur geymd þar í neðra. Að minnsta kosti á stundum. Ævinlega á hvolfi, báðar tvær. Væri og líkt þeim að leita þangað niður eftir einhverjum skósporum fortíðar eða frægðarljómafingraförum, eins og fornleifafræðingar á höttunum eftir nýjum sannindamerkjum um einhverja forneskjuna. Eða eins og brjálaðir bókstafstrúspekingar í fiskkösinni sinni miðri að henda upp aflanum úr lestinni — að hluta með sér og sínum öll heilags andans og hjartans málin, öll miklu sannleiksmálin sín. Á milli þess sem þær áttu til að smala öllum á barnum — gjarnan á kyrru síðdegi laugardags eða sunndags, þegar almennt flestir vildu þó einungis hafa það notalegt inni á bar — þá smala þeim öllum eins og leikskólabörnum upp í fílabeinsturninn sinn að líta nýja heiminn augum! Sem þær svo kölluðu að líta sjálft þjóðmenningarhúsið með þeirra augum, ofan úr turninum þeirra og heimssýnarinnar nýju á fortíð og forveru, sem þær svo kölluðu og eilíflega voru að tönnlast á. Það var þá heimssýn eða hitt þó heldur! Leiðandi allan barinn í halarófu á eftir sér, setjandi safnið bókstaflega á annan endann, gjörsamlega á hvolf. Umsnúandisti öllum gömlu gildunum og jafnvel svo að starfsfólk þurfti að byrsta sig og marg árétta að þetta væri ekki neins konar vettvangur til að fremja umhverfisverk eða yfirhöfuð neins konar gjörninga eða list af þvílíku tagi. Héldu ekki flestir, sem annars eitthvað kvæði að í slíkum greinum til á Efsta bar núorðið? hafði sjálfur forstöðumaðurinn eitt sinn þrumað yfir söfnuðinum, orðinn ansi langþreyttur á öllum fordæðuskapnum, þá truflaður af ofsjónum líkustum þar sem hann hafði víst verið í miðju kafi að máta skjalavarðarbúning einn forkunnarfallegan og mjög leðurbryddaðan handa einni af dúkkunum sínum uppi í skinnskrifaradeildinni. En dúkkur kallaði forstöðumaðurinn gjarnan vaxmyndirnar sínar þegar annars betur lá á honum.

Nei, hann sagðist hann ekki vita betur en að allir slíkir héldu þar til. Nú ellegar þá á hinum og þessum útvöldum börum þar í grennd uppi á búlluvarðinum, nú eða þá á einhverjum þar-þar-þar-næstu búllum eða krám einhvers staðar uppi á Montparnasse völlum, kvæði ekki alveg nógu rammt að þeim hér niðrí frá, að því er hann hvæsti á þau að sér hefði einnig skilist.

Þetta, á hinn bóginn, væri þjóðmenningarhús! hafði hann svo lesið yfir hópnum, undir lokin verið orðinn ær af reiði, enda tilefnið ekki ærið lítið, þær ranghverfu höfðu víxlað öllum hárkollunum karlanna og kvennanna í skinnskrifara- og skinnskjaladeildinni, sem raunar var jafnframt sútunar- og skinnskurðardeild, þar sem hann nú hafði einmitt verið að máta búninginn og mátt sjá öllum ofsjónunum. Allur barinn svo komið beint í flasið á honum niðri í andyrinu, er hann á miklu flugi ofan lenti þar í fullum herklæðum, þau þá búin að vera að tröllríða húsinu allt síðdegið æði langt.

Og menningarsafn! æpti hann. Kærum okkur ekki um nein gjörningaveður hér. Hafið úr nógum öðrum stöðum að velja ef þið þykist vera orðin svo fínir pappírar að jafnvel yfir Efsta bar séuð hafin. Ef þið annars teljið ykkur ekki hafa í nein önnur hús að venda þá megið þið svo sem vel setjast inn á kaffistofu og spjalla saman yfir kaffibolla eða bolla af tei og líta í bæklingana okkar, það er ekki svo oft sem við fáum gesti — en það er stranglega bannað að reykja hér! Þetta er eldfimt efni, athugið það, þrumaði enn forstöðumaðurinn yfir þeim, sem í sömu mund stökk til baka í fullum herklæðum upp ótal þrep, að minnsta kosti upp í miðjar tröppur anddyrisins, orðið svo heitt í hamsi að engu var líkara en að logaði af honum andagiftin.

Hér, skal ég segja ykkur — og hann setti þvílíkt í brýnnar þar uppi í tröppunum að jafnvel hinum ranghverfustu af barnum stóð ógn af — hér forðum við fjársjóðum vorrar forveru frá gleymsku og dái og hlutum svo með okkur að öllum megi verða vel af jafnt til hugar og handa en þurfi ekki annars að hlusta á eintómt garnagaulið í sjálfum sér, gónandi ofan í aska galtóma, með kolla einungis fulla af bókviti, og jafnvel að mega sæta því að fá ekki sest við fótskör forfeðranna fyrr en á himnum eða á einhverjum öðrum ámóta efsta stað, nú eða í versta falli harma hlutinn sinn í einhverjum staðnum neðra, og þá með asklok eitt fyrir himin.

Ég ætla mér þó ekki þá dul að fara að æðrast hér yfir einhverju munatjóni, hvað þá aflatjóni, þótt mér mikil hugarhrelling sé að ykkur og þið hart mér þjaki nú, því að enn má sigrast á þrautum þeim öllum og miklu þungu — en svo átti forstöðumaðurinn gjarnan til að bregða fyrir sig æði bundu máli þó svo að í orði kveðnu ætti að heita að í lausu væri; og hvæsti síðan á þau líkastur dreka spúandi yfirvættisandagift fremur en roðagulli eða eldi:

Vér kærum oss eigi um að hér fuðri allt upp stafna á milli í bláköldum hreinsunareldi einhverra óvita sem ekki kunna með eld að fara, hvað þá að kunni að blása í glæður bráðlifandi eisu brennusagna vorra og funandi þjóðminja, hvað þá heldur skara eld að fornleifaminjanna dufti og dýru moldarkökum, hvað þá heldur kunni að eima eitt titrandi tár úr belghvelju bifandi sólkerfa sagna vorra og minja, hvað þá heldur mylkja vorn smáblómakrans þúsund tárum fleiri, hvað þá heldur knýta oss kransasafn tímanna kvakandi máls, hvað þá heldur vor helgasta máls, hvað þá heldur skriftamáls afturganga eilífðarinnar miklu hnossa.

Nei! hrópaði forstöðumaðurinn og tók enn heljarstökk og nú alla leið upp í næstefstu tröppu, grípandi andann á lofti ákaflega og lét þó eigi skjalavarðarbúninginn verða sér að fótakefli fremur en í stökkinu því fyrra, hvaðan af næst efsta þrepinu hann þrumaði yfir þeim að lokum, og enn öllu andaktugri, en svo heitt orðið í hamsinum að eiminn hlaut að leggja af honum allt upp í rjáfur:

Hér vér kvökum og þiggjum af spena hvert einasta tár er tilbýr vort forlagahjól, öll heit sem húmköld ár, og lyfta herskörum vorum öllum og duftinu frá. Því að fyrir oss er hver dagur sem þúsund ár, eitt eilífðar smáblóm með titrandi tár. Hér knýtum vér kransa munablóma við funa minninganna mjaðar leygs horna til forna!

En þetta er alls enginn þjóðmenningarbar, athugið það! heyrðu þau það síðast til hans að hann æpti, sem hann fuðraði upp sem eldstólpi og hvarf þeim sjónum.

Kálfbær kúgildi. Steinsteypuminjasafn?

Undarlegur draumur. Raunar martröð. Algjör steypa. Hafði verið hrifinn inn í þennan heim í fyrrinótt — hét það þá ekki krossmessunótt, nóttin fyrir krossmessuna, sem verið hafði í gær? Hans ástkæru hafði verið boðið sem einskonar óopinberum heiðursgrímulistamanni ársins á haustfagnað ráðhússins það sama kvöld, og fagnaðurinn þá að vonum staðið fram á nótt, langt fram á krossmessunóttina, og honum sem maka hafði verið velkomið að fara með, en hann hafði ekki séð sér það fært, skýrslan tók orðið allan hans tíma, vakandi og sofandi, fyrir nú utan það hve þau voru beinlínis orðin óvön því að fara eitthvert út saman. Andríkur hafði vissulega farið með Andríku og þau þrjú haldið saman á þessa Jörvagleði, sem fagnaðurinn svo átti víst að heita fyrir einhverrar nýbreytni sakir. Þau höfðu svo komið heim um svipað leyti undir morgun, hann útkeyrður eftir öll skriftamálin á barnum og hún eftir þessa ógnargleði, eins og hún hafði lýst fagnaðinum fyrir honum. Verið svo brjálæðislega mikil gleði, að í hundahamstri þau hefðu svitnar þar, eins og hún hafði orðað það, og þeim hitnað þvílíkt af átökunum að sumum hefði jafnvel orðið að drauja dauðum heim, og hún sjálf þá eðlilega ekki lítið og æði enn hátt uppi!

Sveitaball –

öll kvennagullin elska sveitaball.

Því næði gefst þeim til að gramsa þar,

og kjamsa þar, á kjömmunum,

jafnvel á ömmunum...

Loks höfðu brár hans bugast og hann svifið inn í draumaheim og land svíma, og það ekki lítið undarlegan heim! Hún þá enn í sveitaballsstuðinu sínu, og hafði þó næstum því verið að niðurlotum komin að hann síðast mundi, hvort hún hafði þó ekki samt farið út á svalir til að allir mættu nú njóta með henni sönggleðinnar í morgunsárið, nei varla, hann hélt samt varla. Nei, en samt eins gott að hann hafði ekki séð sér fært að fara. Leyst orðið varla á blikuna hvernig bæjarlífið var að verða, ef þetta átti að verða vísirinn að því er koma skyldi. Fyrr mátti nú rota en dauðrota! Andrík var áreiðanlega hugmyndasmiðurinn að baki þessari nýbreytni eða hvað átti að kalla það. Eða hverri var betur trúandi til slíkra hluta? Nýbreytni hafði þessi Jörvagleði svo sannarlega verið, eftir lýsingu hans ástkæru að dæma, sem í orði kveðnu hafði átt að heita einhvers konar uppskeruhátíð að því er honum skyldist. Þær báðar ásamt fleirum voru búnar að vera að flestum frístundum saman að undirbúa gleðina og þá að sjálfsögðu verið með alls kyns ekki svo lítið grímukyns á prjónunum, ekki að spyrja að því!

Vissulega var ástæða til að fagna ríkulegri uppskeru á þessu glaða hausti, þótti það raunar með ólíkindum hve bæjarbragur var allur orðinn breyttur, ekki síst næturlífsbragurinn. Jafnvel var haft á orði að allur rafurmagnaðasti bransinn væri bókstaflega talað að leggja upp laupana, hvort sem væri krossfestandi andagift af rafurmögnuðu holdi og blóði ellegar plötusnúðanna ærandi píslaverk beint af fingrum fram af fónunum. Og þá jafnframt að náttúrulega gefnir sönglagasmiðir og flytjendur hefðu aldrei gert það betur. Söngvaskáldanna rómönsur bylgjuðust um sali háa sem lága, og búlluvarðanna enda á milli ómuðu tónar þeirra trúbadora, trega og gleði blandnir, út um glugga og knæpu dyr. Almenn söngþátttaka var sem á þingum til forna og dans- og söng- og kvæðamennt blómstrandi sem aldrei fyrr. Kvæðamannafélögin spruttu víst upp hvert á fætur öðru, og í morgunsólargeislum í tangó pör sig teygðu, tjúttandi um stéttirnar, svo og heim í djörfum rúmbudansi í næturvögnunum spriklandi, jafnvel rímur kveðandi. Plötusnúðar höfðu þó sumir snúið til starfa á ný úr hreinsunareldi miklum og endurhæfingu í anda, kusu svo fremur en skurði að moka eða gráta atvinnumissisins lágu bæturnar; fóðruðu þá hlustir fremur englasöng og hörpustrengja ómi en að hlustirnar merghreinsuðu.

Undarlegt hve líf hans hafði tekið miklum stakkaskiptum síðan á Jónsmessunni. Eða allt frá því á hvítasunnunni. Eða raunar allt síðan að dís drauma hans nýju hafði opinberast honum hér á Efsta bar fyrir hartnær einu og hálfu ári síðan. Engu líkara en að vegprestar allir hefðu turnast.

Aldrei hafði hann dreymt svo undarlega á fyrri tíð. Hann var uppgefinn, alveg úrvinda, jafnt á sál og líkama. Engu líkara en að heilt martraðarfjall af fiski hvíldi enn á honum og þeir að myndast við að henda fiskinum upp og hluta með sér á meðan dúkkur dönsuðu niður stiga, niður glerstiga! Og kjölsvínið derrandi sig með alla spena á lofti eins og kolkrabbi lykjandi um mann örmum sínum. Hann var raunar ekki viss um hvort það var svínið sem hafði brugðið sér í gervi forstöðumannsins í þjóðmenningarhúsinu, gat alls ekki greint þar á milli, né heldur hvort þrepin þar væru ef til vill einnig úr gleri.

Og sjá, þú fellur fyrir draumi þínum

í fullkominni uppgjöf sigraðs manns.

Hann lykur um þig löngum armi sínum,

og loksins ert þú sjálfur draumur hans.

Ert þú hér eða hvar annars í draumaheimum? spurði barþernan hann. Sýnist að þér veitti ekkert af smá tári í viðbót áður en þau koma, englabassinn minn, svefngengillinn þinn!

Hún brosti sem hún teygði sig eftir pyttlu einni kristallandi ljóma uppi á hillu, hálslöng með stoltan baðm.

Vísast rétt hjá þér, Stína mín. Held mér veiti ekkert af einum tvöföldum ... eða þreföldum, svei mér þá. Steini þá létta af hjarta má! En stingum svo upp í munk, verð að fara að undirbúa mig, þau hljóta að fara að koma.

Að ferðast gegnum dimman kynjaskóg af blekkingum, sönglaði barþernan lágri, þýðri röddu sem hún lét seytla úr pyttlunni í kúpt glasið rithöfundarins. Stakk svo upp í munkinn enn sönglandi: blekkingum, sem brjóst manns hefur alið...

Sönglævirkinn var ekki lengur neinn flækingsfugl í þernu líki á vildarvinanna barnum, svo sem hún á stundum hafði verið, hún Stína, þegar hún hafði unnið þar í afleysingum og Baddi barstjóri þá eilíft á nálum að spörfuglinn sá gleymdi sér og tæki að smita frá sér um of léttri lund þvert ofan í villiandanna kyrjur og búktal, sem nú á hinn bóginn var orðið miklu nær að kalla hreinan englasöng. Nei, núna mátti Baddi helst ekki af henni sjá, og var aldrei glaðari en þegar hún tók lagið. Hún var nú raunar jafnt hans hægri sem hans vinstri hönd, óopinber barstjóri og yfirþerna í senn, en kórinn tók orðið allan hans tíma enda hann ekki kórformaður fyrir ekki neitt. Og þar fyrir utan var hann einskonar forstöðumaður hinnar deildar kansellísins, skriftamálastofunnar þeirra, sem raunar jaðraði þó við að vera sjálfstæð skrifræðisstofnun, ef svo mátti kalla, svo umfangsmikil þau mál öll voru orðin. Vinirnir áttu líka til að kalla hann kammerráð, að sjálfsögðu ekki í tengslum við neinskonar kammertónlist, spaugandi með að ekkert vantaði nema rentukammerið til að stofnanir þeirra jöfnuðust á við hina virðulegustu skipan á fornari tíð.

Var þó spurning hvort fegurðardísin ætti þá ekki að heita kammerráð yfir þeirri deildinni, jafnt til móts við kammerráðið í kansellíinu, þau verandi í raun prókúruráð þeirra allra, hún sífellt berjandist í bönkum að semja um renturnar, og var oft ekkert spaug, var nú raunar komin með tilboð frá CCC um að fjármagna beinlínis kaup á jörðinni fyrir austan þaðan sem þau fengu kálfskinnin; greiningardeilin hennar hafði reiknað það út að framlegð myndi aukast um talsverðan helling ef þau eignuðust jörðina sjálf í staðinn fyrir að vera að borga innlendum bankasamsteypum himinháar rentur af síhækkandi yfirdrætti og af framlengingarvíxlum í þokkabót, fyrir nú utan það hve fyrirtækið yrði mun vænlegri kostur, að þessu gefnu, þegar þau myndu ráðast í hlutafjárútboðið.

Nú, ef allt um þryti gætu þau alltént flutt austur og gert fyrirtækið að sjálfseignarstofnun sem bæri þá ein ábyrgð á sjálfri sér í stað þess að þau væru að axla einhverjar sólidarískar byrðar; og gæti orðið sannkölluð menningarstofnun líkt og klaustrin voru til forna, með sínum eigin búsmala og öllu því sem slíkur sjálfsþurftarbúskapur krefðist; gætu jafnvel sett á stofn prentsmiðju ef þeim illa gengi kálfaeldið, margir vildu nú Lilju prentað hafa, og þá einnig drýgt tekjurnar með bændagistingu, klaustrin hefðu nú líka þjónað sem gistihús landsmanna til forna.

Alltént punktar í menningarlegri stigagjöf, höfðu þau öll verið sammála um, á hvern veginn sem allt annars ylti, og var nú aðeins beðið svaranna frá CCC við gagntilboði þeirra. Nokkuð óbilgjörn og dálítið ómenningarleg krafa af hálfu samsteypunnar, fannst þeim, að ætlast til veðs í steinsteypu, en CCC gæti alls ekki fallist á neitt in solidum eitt og sér, kvað tilboð samsteypunnar skýrt á um; og þegar séð varð að Línu yrði ekki haggað, hún raunar þverneitað að ganga í ábyrgð fyrir fyrirtækinu, þá höfðu þau að tillögu fegurðardísinnar sent forstjóra og stjórnarformanni móðurfélagsins myndskreytt tilboð reitt á skinn um að þeir heimsæktu þau, að sjálfsögðu á sinn eigin kostnað, á eigin ábyrgð in solidum, að þau mættu kynna þeim til hlýtar leðuriðju til forna og að nýju, jafnt í þjóðmenningarhúsum allra landsmanna sem í menningarhúsi þeirra litla sjálfu, sem væri eiginlega næsti bær við, leggjandi þunga áherslu á í erindi sínu að mikils væri mjór vísir í endurvakningu listiðnar er í fornöld hefði verið talin gulls ígildi og nú á tíð væri raunar litið á sem sjálfan gullfót allrar menningarlegrar innistæðu; allir myntfætur aðrir, hvort sem verið hefðu úr gulli, silfri, kopar eða járnbentri steinsteypu, að ekki væri talað um pappír hverskonar, hefðu reynst afar forgengilegir og ýmist sigið, molnað eða orðið möl og ryði að bráð in sodíum in pótassíum in solidum — þó að sjálfsögðu væri veð í sjálfri bújörðinni CCC guðvelkomið, að vísu kostarík jörðin ekki af mjög mörgum kálfbærum kúgildum státaði, en á hinn bóginn væri um að tefla fjárfestingu er raunar lýsti steinsteypumenningu þjóðarinnar í hnotskurn, jafnvel svo að kalla mætti stórkostlegt minjasafn, jafnvel in alkalí.

Mörg þúsund fiskar — mörg þúsund lömb?

Hvað dreymir þig annars svo þungt? spurði Stína barþerna rithöfundinn sem hún enn stillti munkinum upp á sinn stað uppi á hillu, við hliðina á uglu einni ábúðarmikilli, reyndar úr rithöfundarins ranni, hún enn hálf sönglandi: Í hverju er fall þitt falið, sem brjóst þitt hefur alið, á bak við veruleikans köldu ró?

Mig dreymdi svo firna undarlega, svaraði rithöfundurinn, dreypandi á drykknum og troðandi í pípu sína, líkast sem í öðrum heimi. Byrjaði í fyrrinótt, á krossmessunóttina. Hreinasta martröð, skal ég segja þér, blátt áfram eins og að hafa verið stunginn svefnþorni!

Mig undrar það ekki, mælti barþernan Stína. Það vantar ekkert á þig nema vökustaurana að þú takir þig út eins og fullkominn svefngengill! En þú þó mátt hafa brugðið blundstöfum? Jafnvel hafa mátt hlýtt á Krossmessukviðu og mikla englasöng? Guð, undursamlegt, vildi að ég hefði komist með.

Blundstöfum? Kviðu hvað? Undursamlegt? tautaði rithöfundurinn, enn sem í öðrum heimi, dreypandi á munknum. Þvílíkt deleríum! Eins og að vakna af tremma að vakna af þessum draumi, ef ég er þá ekki enn einhvers staðar í þeim draumaheimum, ef heima má kalla. Það var nú þess vegna sem ég treysti mér ekki til að fara með þeim í útsendinguna áðan, en bað í staðinn hana Línu um að lofa mér að halla mér aðeins uppi. Hún lofaði mér að teygja aðeins úr mér á beddanum hans Óla, blessunin, held að hann hafi þá verið farinn upp að skemmta gamla manninum og búa hann undir að hlusta á kórinn.

Rétt er það, sagði Stína. Hann kom upp og leysti mig af til að ég gæti farið að undirbúa hérna niðri. Þú hefur þá sofið af þér allan englasönginn. Guð, þeim tókst svo vel upp! En hvað, draumaprins? Ekki ertu enn uppi í þeim heimum!

Kæmi mér satt að segja ekki á óvart. Allavega þá upphófst aldeilis ballið á ný, þarna uppi á beddanum, engu líkara en mig tæki enn að dreyma þar sem frá var horfið á krossmessunóttina, en þá vorum við stödd hérna niðri í kjallara, að gefa kjölsvíninu, eða þannig, og í þvílíkri kös af fiski, að það var blátt áfram eins og heilt martraðarfjall. Þvílík steypa! Og við að henda fiskinum hingað upp, og áttum víst að vera að hluta með okkur líkt og sjómenn munu held ég hafa gert til forna þegar þeir komu úr róðri. Á meðan þið dönsuðuð eins og dúkkur niður glerstiga!

Netatremmi! sagði Stína, afar áhugasöm. Eða voruði kannski á línu?

Það hef ég ekki hugmynd um. Hef aldrei verið á sjó.

Ég var einu sinni kokkur á línukútter, skal ég segja þér, þá kölluðu þeir það ýmist að fá marvaðaflækju eða að væri lamb á hverjum króki, allt eftir því hvers eðlis martröðin væri. Tölduð þið kannski? Hve mörg þúsund væru...

Það kom ekki neitt fram í draumnum um veiðiskapinn sjálfan eða hve margir fiskar voru í þessu fjalli. Vorum bara að henda upp fiskinum, skilurðu það ekki!

Voru sem sagt aðallega fiskar, ekki lömb? Ætli þið hafið þá ekki verið á trolli. Lent í trolltröð og marvaða. Mér skilst að þá sé vonlaust að telja fyrr en er landað. Bara troðið og troðið í lestina, með marglittum, marbendlum og öllu saman. Hlýtur að vera ferlegt at að landa eftir svoleiðis marvaða.

Vorum ekki að troða neinn marvaða, manneskja! Það var heima í rúmi, skilurðu það ekki, sem þetta byrjaði allt saman, þessi tremmi eða trolltröð, eða hvað þú vilt kalla það, sem sagt á krossmessunótt, loksins þegar ég náði að sofna, það var einhvern tímann undir morgun, draumadísin mín þá nýkomin heim af Jörvagleðinni sinni og var svo elskuleg að slá upp sveitaballi og syngja mig í svefn á sína vísu. Eða vekja upp hálft hverfið, eða guð má vita...

Guð, ég var líka á Jörvagleðinni! Guð, Baddi góður að gefa mér frí. Guð, það var svo mikið ofsafjör. Í orðsins merking sveitaball — nikkuspil og kontrabassi, spilverk og rapp eins og það gerðist best í þá gömlu góðu daga þegar rokk og ról og ræl og rímur var líka dans- og söng- og kvæðamennt! Og enduðu þó ekki allar vísur á x, ekki halda það — eða endilega öll hjónakornin y og z á bak við sínar gömlu hippa- og freðnu uppagrímur.

Og Stína lyftist öll upp af kolli sínum fyrir innan barborðið snúandi sér í hringi svo að pilsið hennar strútaði út eins og á balletdansmær.

Nú liggur vel á mér, nú liggur vel á mér! sönglaði hún ljómandi út að eyrum og sagði svo kankvís í bragði: Það bauð mér út piltur í hindarleik...

Þú hrífur unglömbin! muldraði rithöfundurinn sem hann tók að kveikja í pípunni í lófa sér, fremur óstyrkum höndum. — Kannski einhver af nýgræðingunum í borgarstjórninni nýskipuðu?

Nei, en hann kallar sig vera akróbatpólis, er eins konar línuvörður eða línudansvörður í húsinu, á að gæta þess að enginn fari yfir strikið, að allt sé þar með felldu, skilurðu. Og hver var að tala um unglömb? Ég er kannski ekkert lambakjöt heldur. Tæpast að minnsta kosti kálfbær lengur. En því skyldum við ekki mega vera létt í lund og lofa hverja ánægjustund þó að smá gráleitum ullarhnoðrum kunni að bregða fyrir í kambi? Og sá kann líka sporin, hann pilturinn minn! Sannkallaður línudansari! Og kallaði mig ekki aðeins stúlkuna sína, heldur ballettstúlkuna sína! Munar ekki um það! Annað en hann Stjáni, skilorðsbrjóturinn. Má mín vegna hanga fyrir austan í pilsfaldinum á henni Grýlu öll koldimm haust og aldrei skila sér í bæinn. Eða láta stoppa sig upp í þjóðmenningarhúsinu sem eilífðarjólasvein, kjósi hann það fremur. Inn fyrir mínar dyr stígur hann allavega ekki feti inn framar.

Vel á minnst, þjóðmenningarhúsið, mælti rithöfundurinn, starandi ofan í munkinn sinn, hringsnúandi glaskúpunni í lófa sér, með glasfótinn niður á milli fingra sér líkt og ballettdúkka svifi í sveiflu yfir borðinu handarbakinu á honum undir. Hann blés frá sér reyk og hóstaði, sem hann leit glærum svefngengilsaugum sínum upp úr glasinu í augu barþernunnar sem var að koma úr einni sveiflunni sinni innan við barborðið öllu léttari í lund.

Stína, spurði hann hana og dró seiminn. Ekki höfum við verið þar neitt núna?

Hvar þá? Verið hvar?

Í þjóðmenningarhúsinu?

Þjóðmenningarhúsinu! Hvernig dettur þér það í hug? Á sunnudagsmorgni! Eigi mátt þú enn hafa brugðið blundstöfum. Eða í hvaða heim mátt þú hrifinn hafa verið? Þá þjóð vor á sama tíma uppnumin var, að hlýða á Krossmessukviðu hina miklu!

Hún Stína hafði sérstakt lag á því að bregða fyrir sig fornyrðislagi, ef þannig lá á henni, og jafnvel hrífa þá sem á hlýddu inn í ofur hversdagslegan heim öldum áður.

Ég hef það einhvern veginn á tilfinningunni að við höfum verið í þjóðmenningarhúsinu núna áðan, muldraði rithöfundurinn. Að við hefðum farið þangað eftir að hafa kastað upp fiskinum og hlutað með okkur. Hve mörg þúsund lömbin þau annars voru. En það ætti þá samt að hafa verið í gær, því að mér finnst við hafa farið í húsið beint úr fiskatinu og öllu þessu glerstigapríli, sem sagt í fyrrinótt eða í gærmorgun. Kem þessu ekki alveg heim og saman. Þú ert alveg viss um það, að við höfum ekki farið þangað í gær heldur, á krossmessunni?

Stína barþerna virti viðskiptavin sinn fyrir sér um stund, tók svo glasið úr höndum honum og þefaði af því, stingandi jafnframt tungubroddinum ofan í glæran, móleitan vökvann.

Það bæri þá nýrra tíðinda til. Minnist þess ekki að þið hafið farið þangað síðan í byrjun hundadaga að rann á ykkur skrifræðið. En kann munkur að vera þér svo móðtrega? Margan stelur vín viti! Og jafnvel þó að himneskur nokkuð mjöðurinn sé.

Hún sneri sér að vínskenknum og fór að snúast í einhverju þaulvönum höndum, hnikandi sér í mjöðmum fremur en dillandi mjög, en kveðandi sinni hýrri raust, mjög duld blandinni:

Full skal signa

og við fári sjá

og verpa lauki í lög;

þá eg það veit,

að þér verður aldrei

meinblandinn mjöður.

Hún sneri sér svo enn að honum, með lauk skorinn í lófa, gerði mark yfir glaskúpunni, varp svo lauknum í löginn.

Og drekktu nú!

Of mikill hellingur af kommum?

Ég heyri í fjarska villtan vængjaþyt. Um varpann leikur draumsins perluglit. Snert hörpu mína, himinborna dís, og hlustið, englar guðs í paradís...

Voru vegprestar enn allir að turnast? Þeir og snöggtum fleiri en einasta fáeinir. Hve mörg þúsund voru punktarnir? Hve óteljandi á kreiki kommurnar? Hellingur. Guð einn það mátti vita, kunna tölu á öllum prestunum þeim.

Hefði hann ef til vill átt að fara að dæmi Kristjáns Sjóla og finna sér heldur einhverja leið skemmri, hvort sem væri í norðvestur eða eitthvert meir í austur hallandi af norðri og þaðan niður í paradís suður? Munk sinn hafði kóngur sent á fleyjum tveimur, að kalla mátti að væru fær í ýmsan sjó, jafnvel í ísilagðan sjó, og kaptugi sá þó alltént komið til baka, þó að vísu hann ekki hefði fundið neina leiðina nema þvísa er lá beint til baka og þó öllu meira austur niður, og hann þá reyndar aðeins við þriðja mann á einni skútu, þá að sögn einir níu og að minnsta kosti fimmtíu að auki dauðir úr skyrbjúg og grafnir einhvers staðar við Hudson Bay. Alltént yrkisefni. Ekki síst í sálma. En yrði það ekki allt önnur sálmabók, einhver allt önnur passía?

Eitt andartak fylltist hjarta hans friði og farmannsins dreymnu ró. Jafnvel engu líkara en að hann heyrði í fjarska villtan vængjaþyt. Var það hin himinborna dís? Ó, að snerti nú hörpu hans! Og hann hugsaði um allt það sem hann unni — og þó. Þetta gengi ekki lengur. Það var engin völ á neinni skemmri leið, ekki fremur en skírn neinni skemmri, sama hvað lögguskólakennarinn klifaði á þessu með fordæmið hans Kristjáns Sjóla. Þau færu ekki að umturna öllu núna. Eldskírnina yrðu þau að ganga í gegnum og ljúka, hvað sem tautaði og raulaði, gegnum þykkt og þunnt. Hundadagarnir löngu liðnir og biðlaunin frá ráðuneytinu færu brátt að taka enda, bráðum komið jafndægur á haust! Það var ekkert sem hét, nú yrðu þau að stilla saman strengi sína í eitt skipti fyrir öll og klára skýrsluna.

Aðeins að samsteypan gengi nú að tilboði þeirra. Ef þeir féllust á að koma og upplifa á eigin líkama, sál og skinni, menningarlega viðleytni þeirra, þá lék varla nokkur vafi á því að þeir myndu falla frá öllum gamaldags kröfum um veð í lágkúrulegum dauðum hlutum, hvað þá forgengilegum in sodíum eða pótassíum. Þau sem voru svo stælt, þrautseig, mikils megnug, og að vonum brátt auðsæl. CCC gæti orðið í fremstu röð, jafnvel í farabroddi stórfyrirtækja er byggðu traust sitt og álit á heilsteyptum stuðningi við andans mennt og menningarlega forgöngu. CCC og samfélag þeirra, regla hárra sem lágra, ungra sem aldinna, fórnfúsra frumkvöðla, þá eitt og hið sama í hugum fólks. Þau og CCC órjúfanlega tengd heilsteyptum trúnaði við lög og rétt, ástríki og frelsi.

Samsteypan gæti ekki verið þekkt fyrir að hafna slíku boði, þyrfti engu til að kosta nema farareyris forstjórans og formannsins, en þeir jafnvel uppskera ævintýri lífs síns! Myndu þau þó ekki knýja þá til neins, einungis greiða svo götu þeirra að mættu njóta til hins ítrasta einnar helgar í einstæðri borgarferð, í þeirra litlu og þó miklu háborg einstæðrar nútíma hámenningar, er var reist á svo traustum grunni ósvikinnar fornmenningar. Þeirra fyrirmennanna væri síðan valið, alfarið að fúsum og frjálsum vilja, hvort kysu að styðja bræðralag þeirra og systra, ella taka áhættuna af að hafna þeim. Að þeir einungis mætu af sanngirni tilboð þeirra um dreifða en gegnheila ábyrgð, grundvallaðri á bjargi traustu, in solidum.

Hvað dvaldi þau annars? Útsendingin var löngu búin og farið að líða á dag. Skyldu þær ranghverfu hafa sett enn eitt strikið í reikninginn? Áreiðanlega eitthvað úr þeirra ranni. Myndi lítið þýða að ætla að láta þær vinna reglubundna vinnu, hvað þá við liðugt færiband þar sem gilti að láta hlutina ganga af reglu og festu. Eins og hann hafði tamið sér og í engu brugðið út af síðan þau hófust handa við skriftamálin. Alltaf stundvíslega mættur þegar hádegisbarinn opnaði um helgar og raunar einnig um hádegisbil á virku dögunum, þó að barinn eðlilega opnaði ekki þá fyrr en síðdegis, en kammerráðið hafði verið svo elskulegt að ljá honum lykil að paradísinni sinni og raunar kammerinu þeirra allra englanna. Var vanur því virku dagana að skila sínum punktum, nokkrum tugum að jafnaði, eða hvað þeir annars voru margir, auk allra kommanna, sem gátu orðið ansi margar, og notaði svo yfirleitt kvöldin og helgarnar til að lagfæra með vinunum; gengu þá punktarnir líkt og á færibandi frá einu borði til næsta borðs, og þannig, að vísu misliðugt, koll af kolli frá borði til borðs til frekari umræðu og umfjöllunar, og þá á stundum raunar eins og verið væri í fuglabjargi, og svo loks aftur yfir á hans borð og síðan yfirleitt nokkra hringina enn til lokafrágangs; en skyldu þó æ enda í skinnskrifara- og lýsingardeildinni, á borðinu hjá þeim ranghverfu, væru þau öll loks sátt við punktana alla og kommurnar óteljandi, og áttu þær þó til að umsnúa öllu á rönguna á ný þannig að jafnvel þurfti að fara í gegnum allt ferlið upp á nýtt!

Of mikill hellingur af kommum! Fleiri greinaskil! Vantar næmlegri blæbrigði! Þær gátu verið alveg óþolandi, blandandi sitt blek í svartan dauðann, skinnskrifarinn og lýsingarmeistarinn og aðstoðarritarinn hennar, kálskáldið. Það voru ljótu, svörtu senuþjófarnir. Skáldið sífellt kvakandi, takandi sér öll sín Bóthildarleyfi, jafnvel Matthildarleyfi, sleppandi kommum og jafnvel punktum líka, sífellt kýlandi setningarliði niður eina og sér í línur. Þvílík kálsteypa! Eða listmálarinn slettandi stássstöfunum sínum út um allt skinn eins og hún bókstaflega ætti stafrófið. Og myndhöggvarinn meitlandi með henni skinnið. Eins og það væri hlutverk lýsingarmeistara að ákveða málsgreinaskil, og jafnvel kaflaskil og kaflaheiti! Og oftast með hliðsjón einni af því hvaða upphafsstafir færu betur hér eða þar á síðu! Höfum skil hér og látum byrja á S — af því að svo vel færi á því að láta rauðan S-orm hlykkjast upp spássíuna og krækjast í eitthvert blátt B-flúr ofar á skinninu, eða hvað það nú væri — eða finnst ykkur það ekki líka? eins og hún var vön að orða það og beitti þá gjarnan af klókindum sínum fegurðardísinni fyrir sig, svo mjög dísin naut þess að ganga um salinn og sýna skinnið, dulum sínum fáu sveipuð um sinn íturvaxna, baðmamikla kropp, og fékk að sjálfsögðu dúndrandi klapp að launum fyrir, sem lýsingameistarinn sló umsvifalaust föstu að væri til samþykktar tillögu sinni, þó að öllum mætti ljóst vera að verið væri að klappa fyrir allt öðru skinni.

Og hvað uppskar hann, leyfði hann sér að malda í móinn?

Borgari! var einasta hreytt í hann eða einhverju ámóta. Eða borgari á biðlaunum! Eða eitthvað þaðan af enn órökstuddara, sem hvorki væri hægt að sanna né afsanna, svo órökvísar og ósamkvæmar sjálfum sér sem þær gátu verið. Víst var hann á biðlaunum, hann mótmælti því ekki, en hvað þá með listamannalaun lýsingarmeistarans? Gat hún ekki hagað sér að vild, verið í alls kyns krókstafapoti að verða sér úti um smáborgaraleg skreytilistarverkefni, jafnvel fyrir glanstímarit, á meðan heimurinn mátti endalaust bíða þess að bólaði nú á sannri list hjá henni og einlægri sköpun. Eða ljóðskáldið! Hún hafði nú síst efni á að vera að uppnefna aðra, almælt að hún ynni fyrir sér á laun við auglýsingatextagerð. Verandi áreiðanlega á atvinnuleysisbótum líka. Svo leyfðu þessir ormar sér einlægt að vera að rugla sanna sköpunargleði, þar sem inntak og form ættu annars að geta vafið hvort annað örmum eins og Adam og Eva í himneskri Edens rann. Höggormar! Það væri rétta orðið yfir þær.

Það fór annars allt of mikill tími í formræna yfirlegu. Þau voru vissulega að fást við bókmenntir en ekki var þar með sagt að þetta væri fegurðarsamkeppni. Hvað þá formræn bylting eða hvað átti að kalla það þegar þeir umhverfislistamaðurinn og verkamaðurinn hinn voru í darraðardansi út af einhverjum umsnúningnum, en var hreint út sagt eins og að horfa upp á kálfærar kýr þegar þessar dragdrottningar miklu voru að potungast úr einu horninu í annað, deyjandi úr löngun eftir hvor annarri, önnur ef til vill að hengja upp innrammað skinn og hin þá að bragði komin til að umsnúa því eða þá á hinn bóginn reitandi upp bandið á fullfrágengnum kafla, strjúkandi skinnið eins og í lostafullum leik.

El-skan mí-n, lofaðu mér að plokka þig, reita þig, reita þig inn að skinni... Jafnvel slítandi leðurreimarnar sem áttu að halda kaflabandinu saman, og mátti þó oft ekki á milli sjá hvorar reimar lokkuðu meira — sem héldu saman bandinu ellegar hinar sem átti að heita að héldu saman leðurpjötlunum hyljandi hina drottningarlegu svamp- og tuskubaðma. Og ekki nokkur leið að komast fram úr neinu orðið nema þá hreinlega standandi á haus eða eltandi skinnin uppi frá einum vegg til annars; ein síða á miðjum vegg hér, næsta á eftir hangandi á hvolfi inni á bar, og þriðja ef til vill innbundin og plokkuð, inni í miðjum einhverjum kolvitlausum kafla, innan um og saman við allar smáborgaralegu kiljurnar inni á klóseti! Hvernig átti að vera mögulegt að halda yfirsýn? Fyrir nú utan það að allt veggpláss var að verða uppurið.

Að láta færiband snúast liðugt var því miður ofvaxið skilningi þeirra alltof margra vinanna, ekki bara þeirra sullukollanna í skinnskrifaradeildinni. Hvað þá að fólk gæti tamið sér að hætta leik þá hæst stæði. Þegar enginn heyrði hvort eð var lengur hvers annars mál, engu líkara á stundum en þau á yfirbókuðu farfuglaheimili væru. Sjálfur var hann ævinlega kominn heim á miðnætti, aldrei seinna en á slaginu, nema um helgar, brá aldrei út af þeim vana sínum og gullvægu reglu. Eða eins og þau þyrftu ekki að hvílast og vera vel búin undir helgarátökin? En helgarnar voru alveg undirlagðar, söng- og skriftarmálin tóku þá allan þeirra tíma.

Var nema von að teygðist úr ritunartímanum fyrst fólk gat ekki einu sinni mætt á réttum tíma. Og hvað dvaldi Óla? Af hverju var hann ekki kominn niður? Sýndist að Stínu veitti ekki af aðstoð við að strjúka af borðum og sópa salinn áður en þau kæmu. Allavega færi hann sjálfur ekki að slá hörpuna sína inni í horni fyrr en búið yrði að strjúka af borðinu hans og setja á það hreinan öskubakka.

Stína mín, kallaði hann til hennar. Alveg himneskur er hann þessi mjöður þinn!

Hún lagði frá sér borðtuskuna og sinnti honum snöggvast á barnum, skenkjandi honum líkjörinn sönglandi sömu formúluna, er hún líkt og vegandi á gullvog varp lauk í löginn.

Ei neinn göróttur þessi! sagði hann og þáði drykkinn aldeilis uppnæmur, yfir sig hrifinn.

Signað öl segir allan vilja. Gengur þá gulllykill að hverjum lási, hló hún blómleg og heit stígandi sporin fram í salinn. Og nær gull talar, gefur veröldin hljóð, sönglaði hún, enn tekin til við að strjúka af borðunum.

Nei, ei neinn göróttur né meinblandinn þessi, hló hann í essinu sínu, velkjandi miðinum í munni sér, hringsnúandi kúptu glasinu í lófa sér. Gullveig sannkölluð, Stína mín.

Heimatilbúið bragðast best og margt er baðstofuhjalið, sönglaði Stína.

Hollt es heima hvat, tók hann undir með henni í hrifningarvímu. Og upp í hugann kom hugmynd sem hann hafði gælt við um hríð. Ef in solidum samningur við CCC gengi eftir, yrðu þeim þá ekki allir vegir færir, að gætu jafnvel lagt grunn að stofnun allsherjar heimilis þeirra allra? Hann hafði lítillega fært hugmyndina í tal við Línu og þó að vísu heldur hefði orðið fátt um svör lét hún þó ekki í ljósi nein slík neikvæðnis viðbrögð líkt og þegar þau mæltust til við hana um ábyrgð og steinsteypuveð, að hún gerði þeim þannig kleift að þiggja stuðning samsteypunnar. Hvað þá að hún brygðist við líkt og hann hafði mátt upplifa í sjálfs sín heima ranni, þá er hann hafði ymprað á hugmyndinni: Að vonandi ekki geigþungt yrði brimið eða kólgan svo köld að gustaði um sigluna kalt! Sértu velkominn heim, yfir hafið og heim! Engu líkara en að hann hefði í hyggju ægilanga útilegu á saltfisk! Eða hvernig hún sambýlingur hans annars sneri út úr fyrir honum, einlægt líkast sem draumar hans og vonir og þrár vörðuðu hana engu, hvar í litrófi regnbogans hann sjálfur væri staddur á sinni þroskabraut; og hann hafði mátt vaka hljóður og einn, brjótandi hugmyndina til mergjar.

Það var sannkallað tilhlökkunarefni að eiga von á þeim hjá CCC í heimsókn. Þeir myndu full með þeim signa og að vonum undirrita menningarlegan sáttmála er gæti orðið fyrirmynd alls hins menntaða heims. Færi svo, væri tryggður fjárhagslegur grundvöllur að hugmyndinni. Þau myndu svo gott sem setjast í helgan stein, sinn heimsins rann og heilsteypta, með hugann við óþrjótandi verkefni, skriftamál og söngmál, laus við alla áhyggju af afkomu sem einatt ruglaði þau svo í ríminu. Þau myndu styðja hvert annað, og jafnvel þær ranghverfu komast á réttan kjöl. Auðvitað voru þær ágætar inn við beinið. Það fann hann vel á þeirra bestu stundum, þegar þeim tókst að gleyma áhyggjunum og þessum síhækkandi hlaupareikningum öllum. Og þá gæti Baddi farið að gefa þeim alminnilegan afslátt. Eða þau raunar veita sér afsláttinn sjálf, með allt í einum potti á vildarkjörum, á einum allsherjar viðskiptavildarreikningi, sem allir stæðu jafnir að og enginn tæki meira út af en þörf krefði.

Heyrði hann í fjarska villtan vængjaþyt? Líkt og um varpann léki draumsins perluglit? Eða voru vegprestar allir virkilega enn að turnast? Hve mörg þúsund voru punktarnir orðnir? Hve óteljandi á kreiki kommurnar? Miklu meira en hellingur? Þau myndu allaveganna fá gott næði og helling af tíma til að brjóta málin til mergjar, með betri tíð og að vonum með blóm í haga.

Hann var hjartanlega sammála kennslufulltrúanum. Það sem þau nú unnu að væri skýrsla en ekki fagurbókmenntir í venjulegum skilningi þess orðs, og enn síður myndlistarverk eða einhver umhverfisgjörningur, hvað þá ljóðabók. Hvaða andríkur ábóti sem væri, jafnvel hvaða hreinlífis dyggðug dúfa og abbadís sem væri, myndi sjá það í hendi sér, væru klaustrin enn við lýði með öllum sínum iðnu munkum sískrifandi og ef til vill nunnum að garfa skinn. Þetta var skýrsla, eiginlega sagnfræðilegt verk, raunar sagnfræðileg sköpun, sem allar skýrslur væru í eðli sínu, jafnt stuttar sem langar. Jafnvel herra Epíkúr, sagnfræðiprófessorinn, eða hvað átti að kalla kauða, gæti því ekki í móti mælt, þó að sífellt væri klifandi á þessari sinni framsetningarfræði í anda sálmaepíkur fornrar, eða hvað hann vildi kalla steypuna, og átti víst að heita vísindaleg setningaliðasundurliðun! Sífellt búandi til skutlur úr handritsuppköstunum, sendandi þær yfir á skinnskrifaraborðið eða beint í bungandi barma dragdrottninganna. Vantaði ekkert á þessar skutlur nema strenginn og rauðan skúfinn til að heyra mætti villtan vængjaþytinn, hann eilíflega syngjandi í þær líf af vísdómi sínum: Stolt siglir fleyið mitt stórsjónum á. Spekilegur sálmurinn vaggar til og frá. Epíkin stolt upp úr öldum og rís, mitt gullinsniðna pí...

Eins og krakkar í þykjustuleik. Þessi málvísindi hans voru ekkert annað en hreint og klárt léttúðardaður við kálskáldið og þær bleksullukollurnar, nú svo og ferðir á fjörur við þær drottningarnar. Jafnvel lögfræðilektorinn hallandist æði oft á sveif með þeim, rökvís sem hann annars gat verið, væri hann ekki að daðra við fegurðardísina eða útvarpsþuluna. Hann hafði allavega tekið undir með þeim lögguskólakennaranum, hvort ekki væri réttast að hætta öllum deilum um fyrirsagnir og kaflaheiti og heldur hreinlega sleppa þeim. Gera þetta að fullkomlega lögtækri skýrslu, sem kalla mætti, sem einvörðungu væri skipt upp með aðalnúmerum og undirnúmerum og hugsanlega einnig með innri undirliðun, sem allt eins mætti fylgja stafrófinu, rétt til tilbreytingar. Aðferð sem þeir sögðu að væri raunar viðhöfð við alla alvöru skýrslugerð, ekki ólíkt og við laga- og reglugerðarsetningu, nokkuð sem kennslufulltrúinn sagðist jafnan hafa innrætt nemendum sínum vel, jafnt Óla sem öllum öðrum.

Og hver skapar lög og reglu? leyfði fulltrúinn sér að spyrja, líkt og Lína þegar yfirvöld gerðu árangurslausa aðför í því skyni að heimta Óla að lögum og hún hafði spurt þá hreint út og hreinskilnislega hver ákvæði gangverkið og gullinsniðið. Allavega ekki rithöfundaþing eða kirkjuþing, leyfði fulltrúinn sér að svara sjálfum sér. Þó að þetta væru vafalaust hin mestu þarfaþing, væru þau þó einungis ráðgefandi þing, líkt og til dæmis fiskiþing og kennaraþing, en hefðu enga heimild til slíkrar sköpunar að sjálfkrafa mætti öðlast sjálfstætt gildi. Og einatt er þras á slíkum þingum, benti hann á. Og birtist ekki einmitt ósjálfstæði þeirra í alls kyns fyrirvörum, útúrkrókum og frávikum sem ályktanir þessara þinga væru uppfullar af, til að allir gætu setið á sárs höfði undir ruglingslegum fyrirsögnum og svokölluðum leiðbeinandi titlum.

Fyrirsagnir væru í eðli sínu hlutdrægar, rökstuddi fulltrúinn aðferðina. Í besta falli væru þær misvísandi hálfsagnir, enginn gæti fangað efni heillar málsgreinar, hvað þá efni heils kafla, og tjáð í einni fyrirsögn — eða væri það ekki paradoxa? Eða til hvers þá að vera að skrifa kaflann ef ein einasta fyrirsögn ætti að geta vísað til alls sem segja þyrfti? Fullkomin mótsögn. Til hvers þá lagasmíðin öll?

Meira að segja Óli hafði lagt orð í belg og rifjað upp að kennslufulltrúinn hefði tjáð þeim á sínum tíma að þetta væri haft eftir virtum lagaprófessor, þó að hann því miður myndi ekki lengur hvað hefði heitið, og lagalektorinn staðfesti að rétt væri eftir haft, þó að hann að vísu myndi ekki heldur hvað hefði heitið, og reyndar mundi kennslufulltrúinn það ekki heldur.

En herra Epíkúr hafði um leið skotið hugmyndina á kaf með því að taka hjartanlega undir með þeim, en að sjálfsögðu á sína vísu: Hvort þeir þá ekki einmitt meintu að raða öllu upp eins og epískum sálmaversum í fyrndinni fyrir Krist, til dæmis að hætti herra Hómers? Og bankastjórabílstjórinn gert út af við hana endanlega með því að vísa til númerakerfis Andríks í leiðakerfi hans, hvort það væri þá ekki hin allra besta fyrirmyndin? Og ljóðskáldið dauðrotað með því að henda paradoxunni á loft — að væri alls engin paradoxa, víst væri hægt að tjá efni heils kafla með einni fyrirsögn, með einni hnitmiðaðri ljóðlínu, fullyrti hún, og þar af leiðandi hægt að tjá efni allrar skýrslunnar í einu einasta hnitmiðuðu ljóði eða sálmi eða hvað þau annars vildu kalla það, og gæti vel rúmast á einu einasta fallegu skinni. Og þar af leiðandi skipti ekki nokkru einasta máli hvað prófessor þessi herra Kálhaus hefði heitið. Tímaeyðsla að vera að ræða það. Og hver segði að Hómer hefði verið herra en ekki allt eins frú eða jómfrú, jafnvel hrein mey allt til dauðadags...

Hrollheimar. Einum of mikill hellingur af steypu, takk fyrir. Var hver að eyða tíma hvers!

Einasta sem þau uppskáru eftir alla þessa umræðu var hellingur af spurningarmerkjum — hnýta einu hér aftan við, einu þar, og hefði hver einasta kaflafyrirsögn verið komin á spurnarsetningarform ef hann hefði ekki að lokum sleppt sér, raunar misst alla stjórn á skapi sínu.

Vanda, vanda,

gættu þinna handa!

Trolltröð, eins og Stína hefði kannski kallað það, er hann óð að þeim Penelópunum með pípuna á lofti. En það dugði. Máttu kippa svo snöggt að sér höndum að helltist úr einni blekbyttunni yfir skinnið sem þær voru að rjátla við og þær máttu gjöra svo vel að skrifa það allt upp á nýtt. Gott á þær. Og létu líka framvegis ógert að fara í slíkan spurningaleik.

Æ, og oft var engu líkara en að sjálfur Andríkur væri farinn að taka hlutunum af fullmikilli léttúð. Var ekki heldur neitt sérlega duglegur að mæta í seinni tíð orðið. Voru það ef til vill áhrif frá borðfélögum hans, bankastjórabílstjórahjónunum? Þau gátu verið ansi erfið á köflum, sérstaklega að komast til botns í hvað þeim eiginlega væri alvara með og hvað ekki. Þá voru nú leigubílstjórahjónin á næsta borði öllu iðnari og mun fúsari til skynsamlegra bollalegginga sem hald væri í. Góð hugmynd hjá frúnni þeirri að einfaldlega fylgja bónda sínum, að hún mætti standa klár á því að hann ekki væri í einhverju sukki með lúðrasveitinni sinni, blessaður, eða þá að slarka með Gránufélögunum! Voru í rauninni ofsalega fín bæði tvö í að hreinskrifa milligerðir, þó að óneitanlega uppgjafarsvipur kæmi á tíðum á karl, að ekki væri sagt örvæntingarsvipur, liði um of langt á milli þess að þau hvíldu sig á skriftunum og tækju í staðinn lagið og æfðu kórinn. En hún átti þá til að lofa honum að skreppa á barinn eftir bjór, blessunin, og það friðaði hann um sinn. Þannig hélt hún honum við efnið og átti heiður skilinn. Var hann þó svo sannarlega góður í að þeyta lúðurinn á kóræfingunum, en það var einfaldlega ýmislegt fleira sem þurfti að huga að, svo einfalt var málið.

Með lögum skal land byggja

Æ, það skorti yfirstjórn í skriftamálunum. Líkt og Andríki var svo lagið að stjórna kórnum og Baddi alveg fullmektugt kammerráð í því kansellíinu þannig séð. Æ, hann hlakkaði til að þessu færi að ljúka og hann gæti farið að semja sín sjálfstæðu skáldverk. Það yrðu alveg konkrét verk, gegnheil án nokkurs stuðnings af kaflafyrirsögnum eða einhverslags krókstafamerkingum, nokkuð sem vissulega varð ekki hjá komist í teymisvinnu eins og þeirra, þar sem þau urðu með einhverju móti að geta vísað til einstakra efnisliða á skýran og greinargóðan hátt þegar þau voru að bollaleggja. Sjálfur myndi hann aftur á móti vel treysta sér til að halda heilsteyptan trúnað um allt við sjálfan sig, þegar þar að kæmi, með allt á hreinu og tæru í kollinum án íhlutunar annarra. Gæti þá setið við borðið sitt í friði og ró og hugsað, alls óháður öllu krókstafapoti þessara gjörningaverkamanna, þvílíkt meitlandi á honum höfuðið á stundum að hann mátti þakka fyrir að vera ekki kominn með krumpukoll. Nei, þá myndu leturgrímur streyma fram úr huga hans líkt og af hljóðlátu færibandi og hann steypa þeim saman í eina heild, meitla úr þeim eina konkrét grímu er birti eðli allrar manneskjunnar pólanna á milli en ekki bara einhverra petrampóla.

Hann myndi skapa sér sín eigin lög og reglu. Ákveða gangverkið og gullinsniðið alfarið upp á eigin spýtur, án þess að þurfa að spyrja kóng eða prest. Spyrja einungis sjálfan sig líkt og Lína einmitt spurði varðstjórann út í þessi atriði þegar hann kom berjandi pákur og bumbur að heimta Óla lausan og félaga hans tvo sunnudaginn sjöunda eftir trinitatis.

Ekki benda á mig, hafði varðstjórinn svarað Línu um hæl og þóttist aldeilis hafa allt sitt á tæru. Þetta kvöld hefði hann verið að æfa lögreglukórinn. Hún gæti spurt þá sem verið hefðu á vakt. Hann myndi ábyrgjast þeir myndu segja satt.

Lína dró orð hans ekki í efa og lét félaga Óla lausa þrátt fyrir að henni bæri alls engin skylda til þess. Svo ljúfar raddir, sagði varðstjórinn og hún aumkaði sig yfir hann þrátt fyrir allar mótbárur Andríks, að svo afar sár harmur væri kveðinn að kórnum þeirra með brottför þeirra. Og morguninn eftir var strax gengið á lagið, með því yfirlögregluþjónninn kom nú básúnandi og berjandi trumbur að nú skyldi hún láta Óla lausan sem hina tvo.

Hver skapar lög og reglu? kallaði Lína niður til hans á sínum bleika náttserk spyrjandi hins sama og fyrri daginn. Ákveður þú gangverkið og gullinsniðið?

Yfirlögregluþjónninn treysti sér ekki til að svara því og mátti einnig fara við svo búið.

Enn hinn næsta morgun boðuðu pákur og bumbur, básúnur og trumbur að væru komnir gestir. Lögreglustjórinn sjálfur þá mættur í fullum skrúða, fögrum með frösum að mælast til lausnar Óla.

Þér til, mín þekka, þá skyldi ég drekka með kurt og með pí.

Hver skapar lög og reglu? spurði Lína enn og lét ei riddaralega stinamýkt yfirvaldsins slá sig út af laginu. Ákveður þú gangverkið og gullinsniðið? Eða þetta pí?

Lögreglustjórinn treysti sér ekki heldur til að svara því, og mátti láta sig hverfa af vettvangi við svo búið.

Þannig birtust þeir einn af öðrum og svöruðu allir því sama, beint upp úr litluguluhænufræðunum, ekki benda á mig, ekki benda á mig. Þangað til sunnudaginn næsta, þann áttunda eftir trinitatis, að birtist enn einn frelsandi engillinn. Voru nú engin orð höfð uppi um lausn Óla heldur einungis kallað upp í glugga til Línu hvort ekki mætti færa bandingjanum nýbakað brauð.

Hver bakar? spurði Lína.

Ég, var svarað niðri á stétt. Óli býr hjá mér og er í fæði hjá mér.

Óli kenndi þegar þægilegan ilminn af brauðinu, stóðst ekki mátið og kom einnig út í glugga.

Óli býr núna hér og er í fæði hjá mér, kallaði Lína niður og ýtti Óla inn á sínum bláa náttserk. En hún bakar svo gott brauð, sagði Óli og Lína aumkaði sig yfir hann og lofaði honum að þiggja.

Konan lét brauðið eftir á dyrahellunni og hvarf við svo búið. Var þá öllum boðið upp á nýbakað, ilmandi brauð með morgunkaffinu og strammarasnabbanum.

Hvað heldur hún eiginlega? spurði Óli aldeilis hlessa þegar hann hóf að deila út brauðinu og brauðhnífurinn stóð í járni. Að þú eigir ekki hníf til að skera brauðið, Lína mín!

Hann dró stingsög með járnsagarblaði út úr brauðinu endilöngu. En Lína tók járnsögina í sína vörslu.

Varð nú hlé nokkurt á heimsóknum þar til að dag einn birtist sjálfur sýslumaðurinn á stéttinni í júniformi sínu. Bonjour, madame! kallar hann upp í glugga. Je suis bien charmé de vous voir. Comment allez vous?

Ó, það var svo fyndið, hló Stína og leit upp hvar hún var að sópa undan borðum leifar næturinnar. Skemmtilegt að þú skulir rifja þetta upp. Að sjá til þeirra hér fyrir utan spígsporandi í stífpressuðum búningunum á sínum gljásvörtu skóm, eins og nýbakaðir fermingardrengir, nýskriðnir frá altarinu. Ekki á hverjum degi sem þeir fara út til að sýna sig og sjá aðra og láta klingja í eyrum hrognamálið sitt kliðmjúka.

Stína snerist kringum sópinn nokkur spor líkast sem á dansleik í hirðsölum þjóðmenningarhúss.

Bonjour, monsieur! hló hún og kyssti kústskaftið. Gleður mig að sjá yður. Líður yður ekki vel?

Rithöfundurinn snýtti sér og undraðist með sjálfum sér. Var nokkru líkara en að í fjarska næmi hann raunar líkt og klið af villtum vængjaþyt? Spurði síðan Stínu barþernu hvort hún mætti nokkuð vera að því að hvíla sig sem snöggvast á fótmenntinni og sýslumannssópnum og skenkja sér annan til svo velsignaðan. — Snert hörpu mína, himinborna dís! Máttu ekki annars vera að því, ljúfan?

Í þeim töluðum orðum birtist Óli, svartklæddur frá hvirfli til ilja, í stífpressuðum buxum og í stutterma þjónsskyrtunni sinni, en á sínum lögregluskóm, gljáburstuðum, og með sína glöggu löggumannshúfu á höfði, með gljáfægðu svörtu derinu og mjallhvítan, reistan kórónukoll, allt munstrið vel hnýtt hökunni undir.

Bravó! Bravissimó! hrópaði hann upp, komandi inn í salinn með miklum gusti. Magnþrungið! Með lögum skal land byggja! Þau hafa sungið sig inn í hjörtu þjóðarinnar! Sungu blátt áfram eins og englar. Guðdómlegt heiti á messu — Krossmessukviða! Gamlimann grét af gleði, svo snortinn hann var. Ég komst ekki frá honum fyrr en nú, hann komst í þvílíkan ham, lét sig ekki með það að ég héldi áfram að hringsnúa sér og syngja með sér og spítta með sig stafnanna á milli, svo ógnarglaður hann var, þvílíkt í essinu sínu, fjörkálfurinn. Ég varð að lokum að kalla á Línu til að róa hann niður.

Óli póli enn hálf hringsnerist, faðmaði svo skáld alls sálmsins að sér, afar klökkur í bragði, og rak Stínu rembingskoss á kinn.

Hvað gengur á! hastaði rithöfundurinn á hann. Og hvað þá, Krossmessukviða hvað?

Guðsgjafaþulan ykkar heitir það núna, svaraði Stína honum sem hún brá sér inn fyrir barborðið, dillandi sér í mjöðmum, syngjandi: Nú liggur vel á mér, nú liggur vel á mér!

Þau sungu hana undir því nafni — Krossmessukviða. Ég var að reyna að segja þér það áðan, skáldið þitt litla á grænni grein, en þú máttir þá ekki enn bregða blundstöfum. Eða er munkur þér enn svo móðtrega?

Enn hnikandi sér í mjöðmum tók hún enn til við laukskurðinn, kveðandi sálm þann stutta um að full skyldi signa og lauki verpa, það hún þá vissi að aldrei meinblandinn honum mjöðurinn yrði.

Rithöfundurinn hristi höfuðið, sem hann brosti, muldrandi: Hljómar eins og sálumessa — Krossmessa! Heyri ég í fjarska villtan vængjaþyt? Heyriði ekki...?

Bregða blundstöfum, móðtrega hvað? hváði Óli. Og því eru þau ekki komin?

Blundstafir eru eins konar svefngaldur, svaraði Stína honum, nokkuð sem hann nafni þinn Lokbrá kann að viðhafa, en er víst oft öllu þyngra að bregða þeim punktum og hellingi af kommum af sér en stöfunum hans Óla. Drífðu þig nú að klára borðin, Óli minn. Þeim hefur orðið eitthvað móðtrega — en það er rétt, engu líkara en heyra megi villtan vængjaþyt! Eru þau ekki að koma?

Hún signdi munk og varp lauknum í löginn.

Hvað? Og hann kominn í laukinn líka!

Stína kímdi að undrunarsvipnum á Óla.

Fleiri mega nú stíga í laukana en laukur einn lýðanna hér, Óli minn. Og drífðu þig nú úr sporunum! Heyrirðu ekki! Þau eru að koma ofan af búlluvarðinum. Og manst að hrófla ekki við neinu á skinnskrifaraborðinu, þær yrðu æfar.

Hún henti til hans borðtusku og stakk upp í munkinn en rithöfundurinn dreypti á glasi sínu kúpta miklu, brosandi mjög með sjálfum sér, kveðandi með sjálfum sér, veltandi vöngum með sjálfum sér, nú alveg sjúr á því að hann af engum ofheyrnum þjáðist:

Ég heyri í fjarska villtan vængjaþyt.

Um varpann leikur draumsins perluglit...

Hellingur af flugum, lömbum, englum eða veit guð hvað?

Krossmessukviða! Hljómaði undursamlega. Raunar guðdómlega. Þar hafði Óla svo sannarlega ratast satt á munn. Útvarpsþulan átti mikinn heiður skilið fyrir að hafa komið þeim að, og það á þessum úrvals útsendingartíma þegar ganga mátti að því vísu að mætustu synir og dætur þjóðarinnar hlýddu á. Hafði hún þó svarið af sér allt sem hét ástarsambönd eða nokkuð þvílíkt við nokkurn einasta af yfirmönnunum, hvað þá heldur í útvarpsráðinu. Hafði raunar sem minnst viljað gera úr sínum hlut heldur haldið því staðfastlega fram að þetta hefði einfaldlega þótt svo frambærilegt efni að dagskrárstjórnin hefði sóst eftir því til flutnings án nokkrar annarrar íhlutunar af hennar hálfu en að hún hefði lofað þeim að hlusta á hljóðritun hennar á verkinu. Hún hefði því aðeins verið milligöngumaður.

Gott og vel — þá milligöngumaður þeirra vildarvinanna, þeirra kórfélaganna, þeirra skáldanna, og á hinn bóginn útvarpsins, útvarps allra landsmanna, landkrabba allra sem allra dáðadrengjanna með krabbana í kögglunum — raunar milligöngumaður þeirra allra vinanna og alþjóðar allrar. Og nú hafði það gerst eftir þrotlaust starf, þrotlausar æfingar, söng á margvíslegum opinberum vettvangi og ekki síst með hinum æ betur rómaða útvarpsflutningi á sunnudagsmorgnum, að þau höfðu sungið sig inn í hjörtu þjóðarinnar, blátt áfram sigrað hjörtu allrar þjóðarinnar! Óli kunni að koma orðunum að því. Með lögum skyldi land byggja! Og vel mælt hjá Stínu, hann væri á grænni grein!

Alveg íhugunarefni hvort þau ættu ekki að útnefna þuluna heiðursfélaga kórsins.

Hann brosir enn með sjálfum sér, dreypandi á munki, kveðandi enn með sjálfum sér — heyri í fjarska villtan vængjaþyt, um varpann leikur draumsins perluglit, draumsins perluglit. Um varpann! Villtur vængjaþytur! Ei neinn þytur í fjarska. Þytur um varpann! Draumsins perluglit? Á samri stundu dimmdi sem dumbungsský ellegar ægi þykkan flugnasveim bæri fyrir sólu...

Hunangsflugan blóm af blómi

bjartan flaug um sumardag,

hitti fjólu á haugi eina,

henni flutti ástarbrag.

Maðkaflugum fannst það skrítið

að fjólan þessi tildursmíð

hlyti söng, og sögðu reiðar:

„Svona ljóð er þjóðarníð.“

Jötunuxinn hafði heyrt það.

„Heyrið,“ sagði hann, „annað lag,

– annað lag, annað lag...

Hóf svo söng um haugsins prýði,

helgan feðra mykjubrag,

– mykjubrag...

Hrifnar allar haugsins flugur

hlustuðu á hans mykjuóð:

„Þetta er köllun, þetta er andi,

þessi kann að yrkja ljóð!“

„Hvert hans orð er eins og meitlað

út úr vorum mykjudaun,

ættlands prýði, haugsins heiður,

hljóttu þökk og skáldalaun,

– hljóttu þökk og skáldalaun!“

Það var magnþrunginn söngur sem hljómaði utan af stétt, öllu þó líkara því að margradda mörgþúsund flugna sveimur kyrjaði sinn óð en að bjalla einhver af jötunuxaætt glymdi. Hljómfagrar karlraddir voru þó yfirgnæfandi glymjandi þökkum þessum og skáldalaunum, sem kemur þá ekki Lína ofan í sömu mund á mikilli siglingu, með pilsaþyti æði ekki litlum, og skipar Óla að upp skyldi koma á stundinni. Eru bæði horfin á sama augabragði að upphefst enn kórsöngur, öllu þó þýðari og lætur samhljómur karlradda og kvenradda nokkuð kunnuglegar í eyrum þeirra rithöfundarins og barþernunnar er nú ein á hlýddu inni. Sáu þó ekkert út fyrir baksvipum vina sinna, vissulega kunnuglegum, sem í einni hending höfðu raðað sér upp fyrir framan gluggana, og því rökkvað inni sem á kveldi. Kyrjaði nú í einum kór sú hin öfluga varðsveit sálar hússins:

Lækur tifar létt um máða steina.

Lítil fjóla grær við skriðufót.

Bláskel liggur brotin milli hleina.

Í bænum hvílir íturvaxin snót.

Og ef ég væri orðin lítil fluga,

ég inn um gluggann þreytti flugið mitt.

Og þó ég ei til annars mætti duga,

ég eflaust gæti kitlað nefið þitt.

Ekki hafði kórinn sá, þeirra vildarvinanna, fyrr sleppt tóninum en sá hinn fyrri kórinn færist allur í aukana og hefur upp söng enn á ný:

Lækur tifar létt um máða steina,

lúin ýsa geispar svaka hátt.

Halakarta hoppar eins og kleina

með höfuðið svo undur, undur blátt.

Ánamaðkur ýlir eins og flauta,

engispretta býður góðan dag,

bananafluga bindur á sig skauta,

bjöllusauður raular lítið lag.

Sem var umsvifalaust svarað af Vildarvinanna kórnum:

Ég bý í sveit, á sauðfé á beit

og sællegar kýr úti á túni...

Og sem kórinn þeirra syngur um sumarsól heita sem vermi nú reit, og um traktorinn sinn, reiðhestinn, hundinn sinn og hænurnar, koma þá dyraverðirnir inn með æði miklu fasi.

Þeim hefði verið veitt fyrirsát, hrópuðu þeir með fumi miklu til þeirra inni á barnum. Höfðu verið á leið ofan úr útvarpi, öll syngjandi af gleði yfir viðtökunum í bænum, alla leiðina hefðu fagnandi útvarpshlustendur þyrpst út á götu til að fá fylgt þeim eftir í slóð þeirra, það hefði verið skrúðganga sem á þjóðhátíð — raunar engu líkara en að safn mikið rynni niður hlíðar fjöllum ofan og jarmaði undir með þeim.

Á samri stundu eru þeir í óða önn teknir til við að ryðja stólum og borðum í átt til dyranna, sem þeir flaumósa lýsa nánar málsatvikum.

Þau hefðu verið komin niður á vellina og ætlað að taka kúrsinn niður Boulevard du Montparnasse, hefði þá ekki breitt úr sér sjálfur lögreglukórinn! Komust þau um stund hvergi og augljóst að nú átti að kveða þau í kútinn. Hefði verið tekist all snarpt á, fyrst með fjúkandi kviðlingum, svo með öllu hnitmiðaðri kveðandi, og þeim loks tekist að slá lögregluraddirnar út af laginu um hríð með Alouette, gentille Alouette og þannig við ljúfan leik náð að smjúga gegnum riðlaðar raðir lögreglukórsins inn á búlluvarðinn. Og leikurinn síðan borist niður alla slóðina, kórarnir þá búnir að fylkja sér á ný og þeir raunar borist á banaspjótum í gagnstæðum fylkingum, hvor kórinn á sínum gangstéttarvæng, alla leiðina niður eftir, en söfnuðurinn allur fylgjandi á eftir, safnið jarmandi undir eins og margradda mörgþúsunda lamba kór að baki.

Góðu hættið þessu brölti með stólana og borðin! hastaði Stína á þá dyraverðina. Ég er búin að hafa nógu mikið fyrir því að raða öllu upp og gera fínt hérna — og ég er að hlusta!

Snert hörpu mína, himinborna dís! bað rithöfundurinn hana angistarfullum rómi og ýtti til hennar tómu glasi sínu, enn sem í öðrum heimi. Eru þetta englar guðs í paradís?

Stígum fastar á fjöl,

spörum ei vorn skó!

Guð mun ráða hvar við dönsum næstu jól...

Það var lögreglukórinn sem nú hafði náð laginu, og mátti þó vart á milli greina hvor kórinn hefði betur, en dyraverðirnir hrópuðu, ekki síður angistarfullir, sem þeir voru teknir til við að ryðja borðum og stólum út um dyrnar:

Samkvæmt skipun kammerráðsins. Verðum að verjast og hlaða virki í götunni, annars allt unnið fyrir gýg.

Góðu fariði nú ekki að vinna einhver enn ein hervirkin!

Stína signdi rithöfundinum full sitt í nokkrum flýti og varp lauknum í lögin. Hraðaði sér síðan fram í dyr, steig þar upp á borð í miðjum dyrum og varnaði þannig dyravörðunum frekara útkasti af barnum sem hún svo virti fyrir sér kringumstæður. Ekki varð lengur greint á milli hvor kórinn hefði betur, var nú næstum eins og einn samkór syngi í ævintýralegri gönguferð saman yfir sjó og land, leiðandi lambahjörðina jarmandi undir, og sveiflaðist þó áherslan bóg úr bóg, engu líkara en fjallasala á milli, eftir því hvor kórinn náði að stíga hærra á tónsviðinu hverju sinni, eða fastar stíga á fjöl þjóðdans sinn eða vikivaka, og alls eigi nokkur sparandi skóna.

Gekk ég yfir sjó og land
og hitti þar einn gamlan mann,
spurði hann og sagði svo...

Kórarnir stóðu andspænis hvor öðrum, hvor á sinni óperustéttinni, en kórstjórarnir tveir núandi og nuddandi bökum saman úti á miðri götu, eigandi fullt í fangi með að halda hvor öðrum í skefjum, hvetjandi hvor sína sveit til söngátakanna með tónsprotum sínum. En upp alla götuna, svo langt sem augað eygði, teygði manngrúinn sig, líkastur þúsund flugna geri, engu líkara en dagur mennningarnóttar væri enn risinn ellegar drauma allra draumalömb komin á kreik.

Hvar áttu heima...?

Sungu kórarnir nú þannig hvor upp í annan og brjótandist til skiptis í gegn að næstu laglínum, ýmist klappandi, stappandi eða jafnvel strjúkandi tár úr augum, jafnvel hágrátandi. Lögreglukórinn var í fullu júníformi, borðalagður og með snúrum og tignarmerkjum slíkum sem almennt ekki er flaggað nema í réttum og á helgustu þjóðhátíðum. Fylgdu kórsveitirnar stjórnendum sínum eftir, önnur sveitin þá ýmist hörfandi upp að sínum húsvegg, upp á sína stétt, en hin þá sækjandi fram út af sinni stétt, eftir því hvor stjórnenda þeirra hafði betur í viðureigninni í andrá hverri, stympandist bökum saman, knýjandi hvor annan sem fjærst sínum götuhelmingi, jafnvel skylmandist á köflum með tónsprotum sínum sér á bak, hálfblindandi. Og sem ævintýri þetta á gönguför hafði spannað mest allan tilfinningaskalann frá Klapplandinu góða til Stapplandsins hins góða og þaðan alla leið til Grátlandsins góða, og öll hjörðin með í för lengst ofan af búlluvarðinum, þá blasti nú brátt við kórum og lömbum öllum grátandi og jarmandi enn eitt landið fagurt og frítt og mjög kostaríkt í ljóma miðdegissólarinnar.

Gekk ég yfir sjó og land
og hitti þar einn gamlan mann,
spurði hann og sagði svo:
Hvar áttu heima?
Ég á heima á Hlælandi, Hlælandi,
Hlælandi.
Ég á heima á Hlælandi,
Hlælandinu góða.

Lævirki, lævirki — heima hvat?

Stína réð sér varla fyrir kæti þar sem hún stóð uppi á borðinu í dyrunum, sem á besta stað í stúku væri, blakandi dyravörðunum frá að baki sér, þeir skellihlæjandi sem og nú kórar og kórstjórar báðir tveir, sem og raunar Montparnasse hverfið allt, jafnvel upp allan búlluvarð lengst upp á velli. En í hvert sinn sem kórarnir komu að spurningunni Hvar áttu heima? þá hvein rödd að ofan yfirgnæfandi kórana báða tvo, og nú með þeim afleiðingum að bókstaflega allir veltust um og grétu af hlátri.

Hann á heima hér!

Það var Lína sem svo lét í sér hvína ofan úr glugga hverju sinni sem svo var sungið og spurt hvar sá gamli ætti heima, og skvetti þá um leið úr fötu og af þvílíku afli að vel dró yfir á gangstéttina fyrir handan, yfir allan lögreglukórinn, en féllu þó varla nema stöku dropar á kollana fyrir neðan vildarvinanna kórsins.

Stjórnandi lögreglukórsins neytti nú færis sem allir voru í hláturkastinu og stökk upp á stól, sem borist hafði út á miðja götu, þaðan sem hann skellihlæjandi og augljóslega hugðist ná fullri stjórn á kór sínum á ný og jafnvel ná fullum undirtökum í þessari harðskeyttu og þó í rauninni afar hlægilegu söngglímu. Gerði Andríkur sér þá lítið fyrir og stökk enn hærra, enn hærra hlæjandi, upp á borð þar við hliðina á, og hefur þökk mátt gjalda kammerráði og dyravörðum báðum í hljóði, hvaðan af borðinu voru nú enn frekari möguleikar á að hann næði stjórn á sínum hláturkór. Hafði hann þó varla sveiflað sprota sínum en að kórstjóri lögreglukórsins stekkur blaðskellandi af stól sínum og upp á hið sama borð og með sprota sinn á lofti. Sneru þeir nú þannig bökum saman og báðir svo tæpt standandi að einungis var spurning hvor fyrr félli fyrir hláturköstum hins. En kórarnir þjöppuðu sér þá hlæjandi hvor um sinn stjóra, svo að ekki féllu þeir niður af borðinu, skylmandist í bak og fyrir, og mátti nú heita að einn alveg óaðgreinanlegur samkór syngi, skellihlæjandi undir stjórn þeirra beggja, hvar vart mátti lengur greina sprota þeirra hvínandi, klyngjandi saman, nú sem enn allir sungu og í einum kór og lömbin jarmandi af hlátri að baki:

Gekk ég yfir sjó og land
og hitti þar einn gamlan mann,
spurði hann og sagði svo:

Hvar áttu heima?

Og hvíslaði um hæl samkórinn saman, og öll hjörðin ofur lágt jarmandi undir, öll sem í einum risavöxnum hvíslkór:

Ég heima á Hvísllandi, Hvísllandi,
Hvísllandi.
Ég á heima á Hvísllandi,
Hvísllandinu góða.

Eina sem enn hló var hún Stína, og svo vel lá á henni að hún bókstaflega veltist um af hlátri þegar hún Lína gamla fyrrum mágkona hennar nú þrumaði út sér að ofan, látandi gusurnar ganga yfir samkórinn allan á götunni fyrir neðan:

Nei! Hann á heima hér!

Hann á lögheimili hér!

Stína hefði að líkindum hryggbrotið sig, er hún valt út af borðinu í hláturkrampa, ef ekki hefðu dyraverðirnir verið þar til staðar fyrir innan og náð að grípa hana, hvíslandi hvor að öðrum með furðu í svip er hún engjandist féll þeim í fang:

Að hann Óli sé kominn með lögheimili sitt hér?

Í sömu mund kemur rithöfundurinn fram í dyrnar, prílar völtum fótum upp á borðið, líkastur erkiengli að ætla að ávarpa þetta Edens rann, lítur yfir varpann og allt það draums síns perluglit, þar sem hörpur allrar alþýðu og kóra höfðu nú hljóðnað svo að varla heyrðist neitt nema lágvært hvísl, og kvakar skáld yfir hjörð allri sem sjálft jafnvel væri himinborin dís: Hlustið nú, allir englar guðs í paradís...

Menn gengu hann upp.

Menn gengu hann niður.

Upp og niður.

En konur?

En börn, fuglar, lömb?

Gengu hver yfir sjó?

Gengu hver yfir land?

Upp stiga, niður stiga.

Ekki skera sig!

Hvert fótmál er vandratað –

konur, börn, fuglar, lömb...

Með þeim orðum lognaðist skáldið út af, og hefði að líkindum hryggbrotið sig á stéttinni fyrir utan, er það valt út af borðinu, líkast engli veltandi af himnum ofan, ef ekki hefði svo vel viljað til að þær ranghverfu hefðu verið þar til staðar fyrir neðan og náð að grípa hið brothætta gler, hvíslandi hvor að annarri með furðu í svip þá er happ þetta mikla féll þeim í fang og skaut:

Hann með lögheimili sitt hér!

En að innan ómaði enn smitandi hlátur hennar Stínu, engu líkara en hláturmildasti forsöngvari stolið hefði lokasenunni í óperunni Sá hlær best sem síðast hlær. Og söm hefðu verið lögin hennar sæt og fín, þó verið hefði hún syngjandi söngvana sína hina, í óperunni sinni sígildu og dæmalausu Mikið dæmalaust liggur vel á mér.

Og áður en varði allir kórar, konur og karlar, börn, fuglar, flugur og lömb, með forsöngvaranum tóku undir:

Lævirki, lævirkinn minn.

Lævirki, þig ég vil plokka.

Lævirki, lævirkinn þinn.

Lævirki, þig ég vil plokka.

Plokka haminn þinn.

Plokka haminn minn.

Engillinn minn.

Sjóarinn þinn.

Landkrabbinn minn.

Söngfuglinn þinn.

Læ-æ-æ-æ-æ